گروه فرهنگ و ادب: تغییر زبان مردم آذربایجان از زبان‌های ایرانی (آذری فهلوی) به ترکی آذربایجانی، فرایندی پیچیده و چندوجهی را به خود دیده است. این دگرگونی زبانی، صرفاً ناشی از یک عامل واحد نبوده، بلکه ترکیبی از عوامل مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در آن نقش داشته‌اند که در این مطلب کوتاه تلاش می‌شود تا به صورت خلاصه به مهمترین عوامل این موضوع پرداخته شود.
مهاجرت‌ها و تحولات سیاسی
از دید بسیاری از محققان و پژوهشگران حوزه‌ی فرهنگ و تاریخ آذربایجان، مهاجرت اقوام ترک زبان به آذربایجان در طول قرون متمادی و به صورت موج‌های متعدد، نقطه عطفی در این تحول زبانی بود. روی کار آمدن سلسله‌های ترک مانند سلجوقیان، حکومت ترکمانان قراقویونلو و اق قویونلو و ایلخانان، نفوذ سیاسی و فرهنگی این اقوام را گسترش داد و استفاده از زبان ترکی در امور اداری، دیوانی، نظامی و آموزشی، آن را به زبان غالب تبدیل کرد.
عوامل زبانی و فرهنگی
اما به دید همان محققان و پژوهشگران، مهاجرت اقوام ترک زبان و حکومت آنها در منطقه‌ی آذربایجان به تنهایی نمی‌توانست زبان‌های ایرانی در این سرزمین را از گردونه خارج و آنها را به مرور زمان تحت تاثیر زبان ترکی قرار دهد. آنها معتقدند که عدم وجود خط واحد برای زبان‌های ایرانی از جمله آذری فهلوی در آن دوره، ترویج و آموزش این زبان‌ها را دشوارتر می‌کرد.
تحولات اقتصادی و اجتماعی
باید توجه داشت که رونق تجارت و بازرگانی بین مناطق ترک‌نشین و مردم آذربایجان، به گسترش زبان ترکی در این منطقه کمک کرد. همچنین تمایل به همسان‌گرایی زبانی و فرهنگی با حاکمان ترک، عاملی دیگر در گرایش مردم به زبان ترکی بود. به طوری که مردم آذری زبان آذربایجان برای ایجاد ارتباط با مهاجران تازه از راه رسیده که اتفاقا سیادت سیاسی نیز بر آنها داشتند، ناگزیر به یادگیری زبان این مهاجران بودند. این یادگیری زبان به مباحث اقتصادی و داد و ستد آنها نیز کمک فراوانی می‌کرد.
منابع:
کتاب «تاریخ ایران» نوشته عبدالحسین زرین‌کوب
کتاب «آذربایجان و بابک خرمدین» نوشته عباسقلی آقا بیک
مقاله «تغییر زبان در آذربایجان» در دانشنامه ایرانیکا