گروه جامعه/ شیوا صفری: ۱۴ قرن پیش اسلام با شعار عدالت و برابری و عزیزتر بودن با تقواترین ها، همچون سایر بلاد اسلامی، وارد سرزمین ایران نیز شد و از آن به بعد سعی همه مردم و حکام، غیر از چند دوره کوتاه، بر آن بوده تا با جاری و ساری ساختن احکام اسلام، اداره شهرها و بلاد را با نام و شیوه های اسلامی به سرانجام برسانند. از آن تاریخ به بعد بود که وارد هر شهری در ایران می شدی، مسجد و مناره‌های آن شهر می‌شدند نماد آن شهر! در همین تبریز خودمان کم نبودند مساجدی که با تاریخ کهن این کلانشهر عجین شده اند؛ از مسجد علیشاه که امروزه به ارک تبریز مشهور است بگیر تا مسجد کبود که در زبان محلی به «گوی مچید» نامبردار است. اما آیا بودن چند مسجد و مناره در یک شهر می تواند دلیلی بر اسلامی بودن کامل آن شهر باشد؟! شهرهای بزرگی چون تبریز می تواند با این حجم از اختلاف طبقاتی که در بخشی از آن حاشیه نشینان با انبوهی از مشکلات و مصائب اقتصادی و اجتماعی و به تبع آن مشکلات شهری زندگی می کنند و در سوی دیگر شهروندانی که نه «مشکلات اقتصادی» دارند و نه «مصائب شهری» و جوی هایشان روان است و پارک هایشان پر درخت و خانه هایشان گرم و جیب هایشان پر پول و… نام یک شهر کامل اسلامی را یدک بکشد؟؟

ويژگي هاي شهر اسلامي ازدیدگاه مقام معظم رهبری

قطعاً شما هم با من موافقید که با داشتن چند مسجد با مناره های بلند و زیبا در یک سو و حسینیه هایی که هر سال درب آن برای عزاداران حسین بن علی (ع) گشوده می شوند، نمی توان نام یک شهر را اسلامی گذاشت! یک شهر اسلامی فراتر از کالبد ظاهری خود باید در باطن هم شهری اسلامی باشد. همچنان که رهبر معظم انقلاب هم ويژگي هاي اساسي شهر اسلامي را در دو حوزه مجزای «نماد هاي بصري و جلوه هاي ظاهري شهر» و «محتواي شهر و برنامه هاي شهري» مورد توجه قرار داده اند. در ادامه به بررسی این دو مورد با تکیه بر سخنان ایشان خواهیم پرداخت. با این امید که مدیران شهری کلانشهر تبریز عنایت خاصی نسبت به این سخنان داشته باشند.

نمادهاي بصري و جلوه هاي ظاهري در شهر

 توجه به نمادهاي بصري و جلوه‌هاي ظاهري در شهر يكي از مهم ترين تاكيدات مقام معظم رهبري در ديدار با اعضاهاي شوراي اسلامي شهر و روستا با ايشان بوده است. تاكيدي كه در بردارنده اهميت پرداختن به شكل و چگونگي اجراي پروژه هاي عمراني و پارامترهاي معماري شهري متناسب با فرهنگ ايراني- اسلامي شهروندان ايراني مي باشند.

شهر در نگاه رهبر عزيز انقلاب بايد نمونه اعلاي هنر و فرهنگ ايراني- اسلامي و سرشار از معنويت مومنانه نهفته در ارزش‌هاي ديني ايرانيان باشد. به طوري كه آرامش روحي و سهولت زندگي متناسب با معيارهاي ديني و معنوي براي ساكنان آن فراهم گردد. شهر ايراني بايد نشان هويت و اصالت شهروندان خود باشد؛ هويتي كه از برقراري نسبت مناسب ميان هنر ايراني و معنويت اسلامي به دست مي آيد. اين شهر همچنين بايد به لحاظ شكل ظاهري آرامش و صلابت رواني را براي ساكنين خود فراهم آورد.

مقام معظم رهبري در اين زمينه مي فرمايند: «در فهرست خدماتي که شوراها به آن مي‌پردازند بايد حفظ هويت و اصالت شهرها و روستاها، و پايبندي به معماري اسلامي و ايراني، و رعايت زيبايي و استحکام بناها، و ترويج فرهنگ نظم و قانون، و گسترش نمادهاي دين و اخلاق، و آسان‌سازي خدمت‌رساني و عدالت و فراگيري در خدمات شهري و توسعه فضاي سبز و اهتمام به سلامت محيط زيست،…قرار گيرد.»

در شهر اسلامى، عدالت در تقسيم خدمات شهرى، تأمين آرامش روحى و امنيت معنوى، ظهور و اعتلاى مظاهر اسلامى و انقلابى، عمران و آبادى و زيبايى، حفظ طبيعت و صفاى طبيعى، همه با هم بايد مورد توجه قرار گيرد.

محتواي شهر و برنامه هاي شهري

 پس از پرداختن به نمادهاي بصري و جلوه هاي ظاهري در شهر در انديشه مقام معظم رهبري، لازم است تا به چيستي و چگونگي برنامه هايي بپردازيم كه بايد در كالبد زيبايي كه ساخته شده است اجرا گردد. چرا كه ظاهر زيبا و داشتن سخت افزار متناسب با اهداف ارزش هاي ايراني- اسلامي تنها بخشي از تابلوي زيبا و مترقي است كه رهبر معظم انقلاب براي شهر ايراني در نظر گرفته اند. در واقع بدون توجه به اهميت هاي برنامه‌ريزي و روش هاي صحيح مديريتي در شهر نمي‌توان به دورنماي روشني از شهر اسلامي رسيد. براين اساس لازم است تا عوامل مهم و تاثير گذار در برنامه ريزي شهري و نكات مهمي كه مقام معظم رهبري براي محتواي برنامه هاي شهري در نظر دارند را از متن سخنان ايشان استخراج كنيم تا معياري براي تدوين مناسب و كارآمد برنامه هاي شهري بدست آيد.

رهبر معظم انقلاب در مورد نكات مهمي كه لحاظ كردنِشان در برنامه هاي شهري ضرورت دارد مي فرمايند: «… ترويج فرهنگ نظم و قانون، و گسترش نمادهاي دين و اخلاق، و آسان‌سازي خدمت‌رساني و عدالت و فراگيري در خدمات شهري و… و توجه به نيازهاي جانبازان و مصدومان جسمي، و نگاه عدالت‌گستر به محله‌ها و اشخاص محروم، و توجه ويژه به بانوان و نيز به جوانان، برجسته شود و همواره در مد نظر قرار گيرد.»

مجموعه پارامترهاي مدنظر رهبر انقلاب در مورد محتواي برنامه‌ريزي شهري و جهت‌هاي مناسب برنامه‌هاي شهري را مي‌شود به صورت زير بيان كرد: ترويج فرهنگ نظم و قانون؛ گسترش نمادهاي دين و اخلاق؛ عدالت و فراگيري در خدمات شهري و نگاه عدالت گستر به محله هاي محروم؛ توجه به نيازهاي جانبازان و مصدومان جسمي؛ توجه ويژه به بانوان و جوانان؛ توجه به گرايش هاي عقلاني در مديريت شهري.

در واقع محتواي برنامه هايي كه قرار است در شهر اسلامي اجرا شود بايد متناسب با معيارهاي اسلامي- ايراني مد نظر ايشان در مورد پديده هاي فرهنگي باشد. روح كلي اين برنامه بايد در مسير تحقق هرچه بيشتر معنويت اسلامي در سايه مفاهيمي چون عدالت اجتماعي در سايه گسترش نمادهاي ديني و اخلاقي باشد.

ساختار ظاهري و برنامه هاي مد نظر مديران شهري بايد به گسترش هر چه بيشتر قانون و قانون مداري در شهر اسلامي ياري برساند تا همه شهروندان ساكن در اين شهر بتوانند از مواهب نهفته در قانون به طور برابر و هماهنگ استفاده نمايند. در واقع در نگاه مقام معظم رهبري تحقق توسعه پايدار به صورت كلان براي ايران اسلامي از مسير توسعه شهري مي گذرد. در اين نگاه توسعه شهري زمينه ساز محقق شدن توسعه پايدار ملي را فراهم مي آورد.