گروه تاریخ: تبریز یکی از شهرهای تاریخی ایران است که در سده‌ی هشتم پیش از میلاد بنیان نهاده شده است. این شهر از اواخر سده‌ی چهارم هجری به بعد، همواره به‌عنوان مرکز منطقه‌ی آذربایجان شناخته می شود. شهر تبریز در طول تاریخ بارها بر اثر زمین‌لرزه‌های مهلک و ویرانگر نابود شده و از نو ساخته شده است.
۱- نخستین زلزلهی مهیبی که در تاریخ تبریز ثبت شده است را در سال ۸۵۸ میلادی (۲۴۴ هجری) نوشته‌اند. در این سال زمینلرزهی هولناک و بسیار شدیدی این شهر را با خاک یکسان کرد. حمداله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری در کتاب نزهةالقلوب درباره این زمین‌لرزه می‌نویسد: « [تبریز] در سنه اربع و اربعین و مأتین به‌عهد متوکل خلیفه عباسی به زلزله خراب شد…»
۲- دومین زمین‌لرزه ۱۹۰ سال پس از نخستین زمین‌لرزه رخ داد. در کتاب «مجمع ارباب الملک» در این باره نوشته شده: «این زمین‌لرزه در شب جمعه مورخ ۱۷ اکتبر ۱۰۴۲ (۱۴ صفر) روی داده و بسیاری از مردم بر اثر آن کشته و زخمی شده‌اند. پس‌لرزه‌های آن نیز تا یک ماه تبریز را می‌لرزانده‌است.» ناصرخسرو هم که چند سال بعد از تبریز بازدید کرده، در سفرنامه‌اش می‌نویسد: «مرا حکایت کردند که بدین شهر زلزله افتاد… بعضی از شهر خراب شده بود و بعضی دیگر را آسیبی نرسیده بود و گفتند چهل هزار آدمی هلاک شده بودند.»
۳- در دوران حکومت ایلخانان و در سال ۱۲۷۲ (۶۷۱ هجری) سومین زمینلرزهی بزرگ تبریز را لرزاند. رشیدالدین فضل‌اله همدانی در کتاب جامع‌التواریخ در این‌باره می‌نویسد: «…در صمیم زمستان به محروسه تبریز زلزله عظیم حادث شد و تا چهار ماه گاه‌گاه زمین حرکت می‌کرد.» در کتاب جامع‌التواریخ نیز نوشته شده است: «… در زمستان در تبریز زلزله سخت حادث شد؛ چنان‌که سر منارها افتاد و خانه‌ها خراب شد»
۴- چهارمین زمین‌لرزه بزرگ تبریز در سال ۱۶۴۱ (۱۰۵۰ هجری) و در یکی از روزهای سرد زمستانی روی داد. در یکی از گزارش‌های دوره صفویان درباره این زمین‌لرزه آمده‌است: «آن‌چه در بلده و نواحی که از خرابی دیوار و خانه متوفی شده بودند، سوای جمعی که صاحب نداشتند و مشخص نبودند و جمعی مجروح بودند، به قلم درنیامد. مرد: ۵٬۹۸۴ نفر، زن: ۵٬۱۴۴ نفر، پسر و دختر ۱٬۴۸۵ نفر. بابت خانه که خراب شده، سوای جدار و مساجد و بقاع و دکاکین و خانات، دوازده هزار و نهصد و هشتاد و دو باب. بابت بلده که منازل آن در جزو مشخص شده: چهارده هزار و نود و پنج باب. خراب: دوهزار و شصت و چهار باب. شکسته: دوهزار و سی و یک باب. نواحی که خانه‌های در جزو مشخص نبود: هشت هزار و پانصد و بیست و پنج باب»
۵- در سال ۱۶۵۰ (۱۰۶۰ هجری) حدود ۱۰ سال بعد از چهارمین زلزله، پنجمین زمینلرزهی بزرگ در تاریخ تبریز به‌وقوع پیوست. احمد کسروی در این‌باره می‌نویسد: «پس از ۹ سال حادثه، زمین‌لرزه بسیار سخت در تبریز روی داده، آسیب فراوان می‌رساند»
۶- ششمین زمین‌لرزه تاریخی تبریز در سال ۱۷۲۱ روی داد. این زمین‌لرزه در سال ۱۱۳۳ هجری شروع شده و تا سال ۱۱۳۴ هجری ادامه یافت و خرابی‌های بسیاری را موجب شد. در یکی از اسناد موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در این‌باره نوشته شده‌است: «از غرایب زلزله تبریز آن‌که در سنه ۱۱۳۳ روز دوشنبه، دو ساعت و نیم از روز گذشته، زلزلهی عظیم شد که تبریز بالکلیه منهدم گردید که دیگر عمارت نماند. در آن وقت قریب به چهل و پنجاه هزار خانه خراب شده بود، سوای مساجد و رباط و حمام و بازار. تخمیناً به‌قول تبریزیان، شصت هزار کس فوت شده بود، سوای مردم غریب که از تمامی ممالک محروسه در آن‌جا آمده بود و از ایشان در بازار و حمام قریب به چهل هزار کس فانی شده که مجموع صد هزار کس باشد»
۷- زمین‌لرزه وحشتناک دیگری در سال ۱۷۷۴ میلادی، حدود ۵۰ سال بعد از ششمین زلزلهی ویرانگر، سراسر منطقه آذربایجان و به‌خصوص شهر تبریز را لرزاند و از شدت ویرانگری به «بلای وحشتناک» شهرت یافت.
۸- زلزله ۱۷۸۰ میلادی در تبریز هم ویرانی‌های زیادی بر جای گذاشت. میرزا حسن طباطبایی تبریزی (منشی اسرار) در سفرنامه «تبصرةالمسافرین» درباره این زمین‌لرزه می‌نویسد: «… از این زلزله اخیره به شهر تبریز خرابی کلی روی داده، قریب چهل هزار نفر از نفوس محترمه تلف شدند. لیله شنبه دو ساعت از شب رفته بوده است که ابنیه رفیعه و آثار عالیه خراب و منهدم شده‌اند. عمارات شنب‌غازان، مسجد معروف صاحب‌الامر علیه‌السلام، مسجد جامع طولانی، مدرسه سیدحمزه، مدرسه صادقیه و طالبیه، طاق خواجه تاج‌الدین علیشاه…»
Thursday, 2 May , 2024