گروه فرهنگ و ادب: شمس‌الدین محمد بن علی همام تبریزی، همچون شمعی در ظلمت جهل و تاریکی، تابنده معرفت و عرفان بود. او در نیمه دوم قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری، در سرزمینی که سلجوقیان و خوارزمشاهیان بر آن فرمانروایی می‌کردند، نغمه‌های آسمانی عشق و حکمت را سر داد و رهروان طریق حقیقت را به سوی کمال رهنمون شد.
همام در نیمه‌ی دوم قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری قمری در تبریز زیسته و به سال۶۸۰ هجری قمری در تبریز دار فانی را وداع گفت.
او عارفی وارسته و شاعری توانا بود. در اندیشه‌های ژرف او، عشق الهی و حکمت عملی در هم آمیخته بودند و از این دریای بی‌پایان، گوهرهای گرانبهای شعر و عرفان به ساحل هستی رسیدند. همام، از یاران و مریدان شمس تبریزی، عارف نامدار ایرانی، بود و از تعالیم و اندیشه‌های او تاثیر فراوانی پذیرفت. این هم‌نشینی و هم‌نفسی، روح عرفانی همام را صیقل داد و او را به یکی از ستارگان درخشان آسمان عرفان و ادب ایران بدل کرد.
دیوان اشعار همام، گنجینه‌ای گرانبها از غزلیات، قصائد، رباعیات و مثنوی‌هاست. در این اشعار، نغمه‌های عشق الهی، حکمت عملی، سلوک معنوی و عرفان ناب به گوش جان می‌رسد.
زبان شعری او هم ساده و روان است، اما در عین حال، پرمغز و پرمحتوا. این شاعر تبریزی با بهره‌گیری از تشبیهات و استعارات ظریف و بدیع، تصاویری خیال‌انگیز و پرمغز خلق و پیام خود را به مخاطب منتقل کرده است.
اما باید بگویم که همام تبریزی، اثری ماندگار در تاریخ ادبیات ایران از خود به یادگار گذاشت. شاعرانی مانند مولانا جلال‌الدین رومی، سعدی شیرازی و حافظ شیرازی از جمله شاعرانی هستند که از همام تبریزی تاثیر پذیرفته‌اند.
در پایان بسی دلپذیر خواهد بود تا غزلی عرفانی از همام ذکر شود. در این غزل که بخشی از آن درج می‌شود اشاره همام تبریزی به نام زیبای «ایران» چند سخن را برای ما متذکر می‌شود: یکم تعلق خاطر آذربایجانی‌ها به ایران که در اشعار قطران، نظامی، خاقانی، همام، شهریار و … به شدت به چشم می‌آید. دوم توجه به این نکته که نام ایران قدمتی بسیار طولانی دارد و برخلاف دیدگاهی هست که این روزها تلاش دارد تا بگوید این نام جعلی بوده و از زمان رضا شاه پهلوی رایج شده است:
دردمندان را ز بوی دوست درمان می‌رسد
مژده‌ی فـرزند پیش پـیر کـنعان می‌رسد
یوسف کنعانی از زندان همی‌یابد خلاص
خاتم دولـت به انگشت سلیمان می‌رسد
خـضر را نــور الـهی رهـنمایی می‌کند
کـز مـیان تیرگی بر آب حیوان می‌رسد
امن و راحت در میان ملک پیدا می‌شود
سایه‌‌ی کـیخسرو فـرخ به ایــــران می‌رسد
چشم روشن می‌شود چون صبح دولت می‌دمد
ایـن شـب تــاریک ظلمانی به پایان می‌رسد

منابع:
۱- شرح حال و آثار همام تبریزی، نوشته دکتر غلامحسین یوسفی
۲- تاریخ ادبیات ایران، نوشته دکتر محمد رضا برزانی
۳- دیوان همام تبریزی، تصحیح دکتر محمد خزائلی