گروه سیاست: ۳۰ سال بعد از استقلال جمهوری آذربایجان و نقش مهم ایران در حمایت سیاسی و اقتصادی از این کشور که به باور کارشناسان عامل مهمی در تداوم این کشور در سه دهه‌ی گذشته بوده است، شاهد اوج‌گیری تنش‌ها میان تهران و باکو هستیم. آغاز این وضعیت متشنج را باید نتیجه‌ی تلاش دو دولت باکو و آنکارا برای برهم زدن وضعیت ژئوپلتیکی منطقه و بیشتر از آن حضور اسرائیل به عنوان دشمن جمهوری اسلامی ایران در قفقاز، دانست. چند روز پیش که وزرای خارجه ایران و جمهوری آذربایجان در راستای کاهش تنش‌ها گفتگویی تلفنی انجام دادند، به نظر می‌رسید که من بعد شاهد کاهش تنش‌ها خواهیم بود! اما اظهارات نسنجیده‌ی الهام علیف درباره دخالت داشتن ایران و ارمنستان در قاچاق مواد مخدر به اروپا که با واکنش تند مقامات ایران مواجه شد، نشان می‌دهد که تنش میان دو کشور به این زودی‌ها به اتمام نخواهد رسید! در این ارتباط نیکیتا سماگین، خبرنگار خبرگزاری ایتارتاس در تهران یادداشتی نوشته است:

سطح جدیدی از اختلافات میان تهران و باکو

«تحولات روزهای اخیر، اختلافات بین ایران و جمهوری آذربایجان را به سطح جدیدی رسانده است. در دهه ۲۰۱۰ میلادی به نظر می‌رسید که باکو و تهران، پس از سال‌ها بی‌اعتمادی نسبت به یکدیگر، سرانجام زمینه‌ای برای همکاری کامل را پیدا کرده‌اند. با وجود این، جنگ اخیر در قراباغ هم توازن قدرت در منطقه و هم موضع طرف آذربایجانی را تغییر داد.

دلیل اولیه تشدید فعلی روابط، تلاش‌های باکو برای مختل کردن ارتباط مستقیم ایران با ارمنستان بود. با این حال، مجموعه مشکلات تنها به این موضوع محدود نمی‌شود. تهران از حضور اسرائیل در جمهوری آذربایجان و تقویت ترکیه در منطقه نیز نگران است. باکو به نوبه خود به نقش تغییر یافته خود پی برده و مایل به توجه کردن به منافع ملی جمهوری اسلامی ایران نیست.

اسرائیل در حال پیش‌روی است

توسعه روابط تل آویو- باکو، تهران را به شدت نگران می‌کند. پیش از هر چیز، طرف ایرانی از ایجاد پایگاه دشمن دائمی خود -درست در مرز شمال غربی ایران- بیم دارد. کارشناسان ایرانی دیگر اعلام کرد‌ه‌اند که اسناد هسته‌ای بایگانی شده ایران که در سال ۲۰۱۸ توسط بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر دولت یهود افشاء شد، به دست نیروهای ویژه اسرائیل با وساطت طرف آذربایجانی به سرقت رفته بودند.

تا حد زیادی تلاش‌های اسرائیل برای نزدیک شدن به خاک ایران، دکترین دفاع رو به جلو خود تهران را منعکس می‌کند. این نظریه متضمن مبارزه با تهدیدهایی ناشی از «حاشیه دور» و بدین ترتیب دورتر کردن رویارویی از مرزهای خود می‌باشد. بدین منظور نیروهای ایرانی در تلاشند تا به خاک اسرائیل نزدیک شوند که در این امر تا حد ممکن در سوریه موفق شده‌اند.

مسئله دیگر این است که تهران این کار را برای از بین بردن نابرابری فرصت‌ها انجام می دهد. نیروهای اسرائیلی به طور مرتب عملیات ویژه‌ای در ایران انجام می‌دهند. براستی تعدادی از حملات سایبری علیه تأسیسات هسته‌ای ایران که توسط سرویس‌های ویژه اسرائیل سازماندهی شده‌اند، معلوم می‌باشند که مشهورترین آنها ویروس “استاکس‌نت” بود. در سال ۲۰۱۰ اقدامات اسرائیل منجر به انهدام حدود هزار سانتریفیوژ در تأسیسات هسته‌ای نطنز شد. علاوه بر این، شکی نیست که دو انفجار در همین تأسیسات در ژوئیه ۲۰۲۰ و آوریل ۲۰۲۱ و همچنین ترور محسن فخری‌زاده -فیزیکدان برجسته ایرانی- در نوامبر ۲۰۲۰ از طرف سرویس‌های اطلاعاتی اسرائیل انجام شده‌اند. تهران قادر به انجام چنین کاری در خاک اسرائیل نمی‌باشد.

در عین حال، نفوذ اسرائیل در جمهوری آذربایجان و میان رژیم باکو تنها یکی از عناصر فرایند کلی‌تر می‌باشد. امارات و بحرین، که تنها خلیج فارس در میان آنها و ایران قرار دارد، روابط خود را با اسرائیل با صلح «پیمان ابراهیم» در سال ۲۰۲۰ عادی کرده اند. همکاری طرف اسرائیلی با مقامات کُردهای خودمختار در عراق (که دارای مرز زمینی با جمهوری اسلامی است) نیز معلوم می‌باشد. اسرائیل هرگز در تاریخ خود اینقدر روابط دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی-اطلاعاتی با کشورهای هم مرز با ایران نداشته است.