گروه تاریخ: هیتی‌ ها یکی از تمدن های جهان باستان بودند که یک پادشاهی را به پایتختی خاتوشا یا هات‌توساس (بغازکوی در ترکیه امروزی) در آناتولی و میان‌رودانِ شمالی و سوریه ، در سده ۱۸ پ.م تا سده ۱۲ پ.م بنیاد نهادند. هیتی‌ها در کتاب تورات به صورت یکی از چند طایفه‌ای دیده می‌شوند که اسرائیلیان در زمانی که به ارض موعود رسیدند، آنها (هیتی‌ها) را در فلسطین ساکن یافتند. این طوایف که هیتی ها هم یکی از آنها بودند در تورات این گونه آمده‌اند: حِتیّان، قینیان، فرزیان، اَموریان و … . در تورات، ابراهیم غار مکفیله را از فرزندان حِت می‌خرد و یا عیسو با زنان حِتی ازدواج می‌کند و یا همسران سلیمان حِتیایی بودند. در سفر اعداد، باب سیزدهم، آیه ۲۹ آمده است: «عمالقه در زمین جنوب ساکنند و حِتیّان و یبوسان و اموریان در کوهستان سکونت دارند و کنعانیان نزد دریا و بر کناره اردن مقیم‌اند». در تورات چند بار به «پادشاهان هیتیان» هم اشاره‌هایی شده است. هیتی ها در متون مصری و در زمان پادشاهان سلسله هجدهم بصورت «خته» نام برده شده‌اند.‌ سرزمین هیتی‌ها در متون آشوری سده دوازدهم پ.م ، «سرزمین حاتی» خوانده شده است.

هیتی‌ها و پانترکیسم
همانند بسیاری از تمدن های نابود شده در جهان باستان، هیتی ها هم از «تاریخ دزدی پانترکیسم» در امان نمانده‌اند؛ درحالی که امروزه تمام باستان شناسان و زبانشناسان، هیتی‌ها را یکی از اقوام هند و اروپایی و به احتمال زیاد هند و ایرانی می‌دانند و امروزه در این هیچ شکی نیست. چراکه از این تمدن کهن، نوشته‌های بسیاری برجای مانده و مشخص شده است که زبان این مردمان ‌«زبانی هند و اروپایی» بوده تا جایی که آب را همچون اروپاییان «واتر» می‌گفتند و صدها واژه و قاعده دستوری دیگر. اما از آنجا که محل سکونت هیتی‌ها در آناتولی بوده و از طرفی پان‌ترکان ادعای جعلی دارند که آنها همیشه ساکن آناتولی و اران بوده‌اند؛ پس نتیجه می‌گیرند که هیتی‌ها از هم‌تباران خودشان بوده‌اند. بدون اینکه به یافته های علمی و زبان شناسی توجهی داشته باشند.

زبان هیتی‌ها
زبان هیتی یا هیتیایی (یا نسائی یا کانشی) از زبان‌های «مرده ِهند و اروپایی» است که در «هزاره دوم پ.م» توسط مردمان هیتی مورد استفاده بوده است.
برای خواندن متون هیتی، دانشمندان اروپایی و آمریکایی، کوشش‌های فراوانی کردند. «هروزنی» دانشمند اهل چک، نخستین کسی بود که به طور جدی موضوع هند و اروپایی بودن زبان هیتی‌ها را مطرح کرد. وی در سال ۱۹۱۵ نخستین طرح خود را از دستور زبان هیتیایی منتشر ساخت و نشان داد همانگونه که «کنوت زون» در سال ۱۹۰۲ اظهار داشته بود، زبان هیتیایی بدون شک «هند و اروپایی» است. اقدامات اصلاحی لازم بر کارهای هروزنی توسط «زومر» که از زبانشناسان برجسته بشمار می‌رفت، صورت گرفت و سرانجام پس از ۱۰ سال نظریه وی به اثبات رسید. امروزه در اینکه «زبان هیتی یکی از کهن‌ترین زبان های هند و اروپایی است» هیچ شک و شبهه‌ای نیست. همچنین از دیگر دانشمندان کوشا در زمینه زبان هیتی؛ بوسرت، فورر، گلب، مریجی، گوتز، هلولف، زومر و … بودند.
هند و اروپایی بودن زبان هیتی در «صرف اسم» بیشتر بچشم می‌خورد که شش حالت؛ فاعلی، رایی، اضافی، برایی، ازی، بایی دارد.‌ نام‌های شخصی نیز یک حالت ندایی دارند که شامل صورت ستاکی محض هستند. واژه‌بندهای ضمیرهای شخصی : mu به من ، ta به تو ، si به او ، شامل همان صامت‌های ضمایر ایرانی و لاتینی است. در لاتینی : me به من ، te به تو ، se به خود. همچنین فعل دارای دو وجه است: معلوم و مجهول که در وجه معلوم ، شباهت صرف افعال به زبان یونانی ، بسیار جالب توجه است.
واژگان مشترک هیتی و زبان‌های ایرانی
ده‌ها واژه مشترک در زبان «هیتی» و زبان‌های «ایرانی» وجود دارد، همچون: اسب، ابر، زانو، پا، دختر، اکنون، نو، این، ایستادن، رسیدن، آمدن، آوردن، نه، من، تو، شما، مرد، زن، مردن، کی، کجا، کسی، استخوان، سر، ستاره، تب، دزد و … . در زیر دو نمونه از این واژگان بررسی خواهد شد:
۱- واژه هیتی : alpā / خوانش: اَلپا / معنی : ابر / مشترکات هندوایرانی: ﺍﻭﺳﺘﺎﻳﻲ awra | ﺳﺎﻧﺴﻜﺮﻳﺖ abhra | پارسی‌باستان abra | پارسی ‌میانه‌ awr , abr | مانوی aβr | سکایی‌ ختنی ora | سغدی از ریشه abra و awra واژگانی دارد | پارسی‌نو abr | و سایر گویش‌های ایرانی نو.
۲- واژه هیتی : kinun / خوانش : کینون / معنی: کنون، اکنون / مشترکات هند و ایرانی: اوستایی nūrem , nū | سانسکریت nūnám | پارسی ‌باستان nūram | پارسی‌میانه nūn , ōknū | مانوی ahanūn | پارسی‌ نو konun , aknun | و سایر گویش‌های ایرانی نو.

سایر زبان های بکار رفته در دوره هیتی‌ها
سه زبان رسمی پادشاهان هیتی، زبان‌های اکدی، هیتیایی و حوریانی بودند. در میان متون بدست آمده از بغازکوی ، پنج زبان دیگر هم تا حدودی بکار رفته‌اند: سومری، حاتیایی، لوویایی، پالایی و میتانیایی. برپایه متون بدست آمده از زبان اخیر ، یعنی «میتانیایی» مشخص شده است که این زبان بدون شک یک «زبان هند و ایرانی» بوده است. در رساله‌ای مربوط به پرورش اسب، اثر «کی‌کولی» ، بعضی اصطلاحات فنی دیده می‌شود که ، پس از تجزیه و تحلیل ، بعضی اعدادِ کاملا وابسته به «سانسکریت» را در آن می‌توان دید. عبارات زیر دقیقا برگرفته از کتاب The Hittites نوشته O. R. Gurney است:
«ترکیب میتانیِ : aika-wartanna یعنی «یک بار چرخش»، مقایسه شود با سانسکریت eka vartana-m یعنی «یک‌بار چرخیدن». ترکیب میتانیِ : tera-wartanna یعنی «سه بار چرخش» ، مقایسه شود با سانسکریت tri var-tana-m یعنی «سه بار چرخیدن». به همین ترتیب panza در میتانی و panca در سانسکریت یعنی پنج. و satta در میتانی و sapta در سانسکریت یعنی هفت. و nava در میتانی و nava در سانسکریت یعنی ۹٫ میتانی ها در مکاتبات سیاسی خود ، از زبان حوریانی استفاده می‌کردند و تحت استیلای سلسله پادشاهانی بودند که نام‌های آنان از لحاظ ریشه شناسی «آریایی» است و نام خدایانی مانند «میترا ، ایندرا ، وارونا» در میان خدایان آنها بچشم می‌خورد».