گروه سیاست: ایران در دهه گذشته نشان داده است که به حسن همجواری و همکاری بیشتر با جمهوری آذربایجان علاقمند است اما سیاست‌های خصمانه باکو منجر به انتقادهای زیادی از تهران شده که این علاقه یکجانبه موجب گستاخی باکو و تهدید امنیت ملی ایران شده است. در این ارتباط با عفیفه عابدی، کارشناس سیاست خارجی، گفتگویی داشتیم که تقدیم می‌شود.

در تمام سه دهه‌ی گذشته سیاست باکو در قبال ایران تهاجمی بود

سرکار خانم عابدی در پاسخ به این سوال که الهام علی‌اف در اجلاس سران کشورهای ترک زبان از هموطنان جدا شده از آذربایجان نام برد، این گستاخی جدید که مستقیما از زبان رئیس‌جمهور آذربایجان مطرح شده آغاز چه سیاستی است، گفت: سیاستی که پشت اظهارات گستاخانه علی‌اف قرار دارد، جدید نیست. در تمام سه دهه گذشته سیاست باکو در قبال ایران تهاجمی بود. در دهه گذشته نیز در پاسخ به تلاش ایران برای بهبود و توسعه روابط، این سیاست به شکل زیر پوستی ادامه داشت. این اظهارات، حساب شده و هدفمند است؛ بخشی از دلیل این اظهارات را می‌توان ناشی از محاسبات غلط و توهم ایجاد شده در راس قدرت باکو دانست که در پی چند جنگ اخیر قراباغ ایجاد شده و متاسفانه سیاست غلط ایران در به رسمیت شناختن اقدامات متجاوزانه و جنگ‌طلبانه جمهوری آذربایجان در سال‌های گذشته نیز مزید بر علت شد.

اگر بحران داخلی اخیر نبود، علی اف شهامت بیان چنین اظهاراتی را نداشت

 وی ادامه داد: با این حال موضوع دیگر احتمالا ناشی از اطمینان خاطر باکو از خویشتنداری تهران در برابر این گستاخی‌ها است. شرایط ایجاد شده در روابط ایران و جمهوری آذربایجان را می‌توان یک نمونه از تاثیر تحولات داخلی بر سیاست خارجی دانست. زمانی که کشوری درگیر مناقشه و بحران داخلی می‌شود، دشمنان فرصت را برای اقدامات خرابکارانه و متجاوزانه غنیمت می‌شمرند. به نظر من اگر بحران داخلی اخیر نبود، علی اف شهامت بیان چنین اظهاراتی را نداشت. با این حال مبنای این اظهارات محاسبات غلطی است که شخص علی اف دارد و متحدان خارجی وی از تلاویو و آنکارا به وی منتقل می‌کنند. وی افزود: به نظر من در چند ماه گذشته برآوردها در ایران به این نتیجه رسید که سیاست واقع‌گرایانه در برابر سیاست‌های خصمانه باکو، رویکرد درست تری است. ایران در دهه گذشته تلاش داشت با سیاست روابط متوازن در برقراری صلح و ثبات میان باکو و ایروان نقش مثبتی ایفا کند. در این دوره ایران با هر دو طرف پروژه های اقتصادی جداگانه طراحی کرد که با پیوند ژئوپلتیکی کشورها هم منافع سیاسی و هم منافع ژئواکونومیکی مشترک ایجاد کند. اما از طرفی به دلیل عمق خصومت تاریخی ارمنستان و جمهوری آذربایجان و بدبینی آنها و از سوی دیگر به دلیل نفوذ و تاثیر بازیگرانی چون ترکیه و اسرائیل، روابط تهران و باکو پیشرفت زیادی نداشت.

نظام موروثی در جمهوری آذربایجان یکی از نقاط ضعف عمده باکو است

 این تحلیلگر مسائل قفقاز تاکید کرد: یک نکته هم که باید در نظر داشت این است که نظام سیاسی موروثی در جمهوری آذربایجان یکی از نقاط ضعف عمده باکو است که موجب می شود الهام علی اف از جهات گوناگون به ویژه مداخله سیاسی و منتقدانه غرب  همواره احساس تهدید کند، لذا با توجه به مسائل ایران و غرب تلاش می‌کند با تهدید تهران خود را برای غرب عنصری ارزشمند نشان دهد. در واقع در حالی که مذاکرات هسته‌ای ایران متوقف شده و به دلیل مداخله غرب در مسائل داخلی ایران، شرایط در روابط تهران و غرب مسالمت‌آمیز به نظر نمی رسد، باکو خود را نه تنها در حاشیه امن می‌داند بلکه فضا را برای کارشکنی علیه تهران فراهم می‌بیند.

باکو به پشتوانه آنکارا و تل‌آویو تلاش دارد ژئوپلتیک منطقه را به نفع خود تغییر دهد

این کارشناس سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که پس از مدت ها خویشتنداری و قرار دادن عنوان سوءتفاهم بر اظهارات خصمانه رسانه‌ها و سیاستمداران باکو از سوی ایران، در نهایت روز ۵شنبه سفیر این کشور به وزارت امور خارجه ایران احضار شد، پس از رزمایش ارس و همچنین تعمیق روابط ایران با ارمنستان به عنوان اقدام واکنشی در برابر آذربایجان، این اقدام تهران را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: مواضع و اقدامات اخیر ایران در برابر اظهارات گستاخانه علی اف و تحرکات تهدیدآمیز جمهوری آذربایجان در مرزهای شمال غربی و در رابطه با بسط مناسبات ارمنستان را باید در چارچوب واقع‌گرایی ایران در مسائل قفقاز جنوبی ارزیابی کرد. تجربه سه دهه گذشته اثبات کرد باکو به پشتوانه آنکارا و غرب و تلاویو تلاش دارد ژئوپلتیک منطقه را به نفع خود و حامیانش تغییر دهد. بنابراین گسترش رابطه ایران و ارمنستان به موازنه قدرت در منطقه به نفع ایروان و تهران کمک می‌کند.

وی ادامه داد: زمینه‌های زیادی برای روابط راهبردی ایران و ارمنستان وجود دارد. از لحاظ سیاسی همخوانی بیشتری میان ایران و ارمنستان وجود دارد.