گروه سیاسی/ سردبیر: قفقاز جنوبی بار دیگر در آستانه یک پیچ خطرناک قرار گرفته است. تغییرات سریع در سیاست خارجی ایروان، به‌ویژه نزدیکی آشکار دولت نیکول پاشینیان به ایالات متحده و فرانسه، نه‌تنها موازنه سنتی قدرت در منطقه را بر هم زده، بلکه به نظر می‌رسد صبر استراتژیک کرملین را نیز لبریز کرده است. اکنون این پرسش جدی‌تر از هر زمان دیگری مطرح شده که آیا روسیه در آستانه مداخله‌ای جدید در قفقاز است؟

از اتحاد راهبردی تا جدایی عملیاتی

روابط مسکو و ایروان، که دهه‌ها بر پایه اتحاد امنیتی و منافع ژئوپلیتیکی مشترک در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) تعریف می‌شد، اکنون وارد مرحله‌ای از بی‌اعتمادی عمیق شده است. پاشینیان در ماه‌های اخیر نه‌تنها مناسبات خود با غرب را تقویت کرده، بلکه با برگزاری رزمایش‌های مشترک با ناتو، علناً از چتر امنیتی روسیه فاصله گرفته است.

این تحولات برای کرملین تنها یک عقب‌نشینی تاکتیکی نیست، بلکه تهدیدی برای تمام ساختار نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی تلقی می‌شود؛ ساختاری که ستون آن، ارمنستان و پایگاه نظامی روسیه در شهر گیومری است.

بازگشت از پنجره: ابزارهای روسیه برای بازیابی نفوذ

بر اساس برخی تحلیل‌ها، روسیه اکنون سه اهرم اصلی را برای فشار بر ایروان در اختیار دارد:

۱- پایگاه نظامی گیومری، که با افزایش فعالیت‌های اخیر خود، پیام روشنی به ارمنستان و متحدان غربی‌اش مخابره کرده است.

۲- شبکه‌های نفوذ سیاسی و امنیتی (ستون پنجم)، که در سطوح مختلف حاکمیتی و اجتماعی فعال‌اند و آماده‌اند در صورت صدور فرمان، زمینه بی‌ثباتی داخلی را فراهم کنند.

۳- ایجاد یک بحران مصنوعی در مرزها یا درون ارمنستان، تا فضایی از اضطراب امنیتی به وجود آید و جامعه دوباره خواستار بازگشت به آغوش “ضامن امنیت” قدیمی، یعنی مسکو شود.

نشانه‌های نگران‌کننده

رسانه‌های منطقه‌ای به‌ویژه در باکو، طی هفته‌های اخیر از تحرکات کم‌سابقه در پایگاه‌های روسی در قفقاز خبر داده‌اند. برخی از منابع حتی از استقرار تجهیزات پیشرفته و افزایش حضور مستشاران امنیتی در مرزهای شمالی ارمنستان گزارش داده‌اند.

از سوی دیگر، نشانه‌هایی از بحران‌آفرینی احتمالی در داخل ارمنستان نیز به چشم می‌خورد؛ از اعتراض‌های پراکنده گرفته تا فعال شدن رسانه‌ها و گروه‌های سیاسی وابسته به روسیه، همه می‌توانند مقدمه‌ای برای اجرای سناریویی تعریف‌شده توسط کرملین باشند.

پاشینیان میان دو سنگ آسیاب

در این شرایط، دولت پاشینیان با یک دوگانگی سرنوشت‌ساز مواجه شده است: از یک سو، حمایت سیاسی و اقتصادی غرب به‌ویژه آمریکا و فرانسه؛ و از سوی دیگر، تهدید ملموس روسیه به بی‌ثبات‌سازی و حتی مداخله مستقیم. اشتباه راهبردی در این بزنگاه، می‌تواند به قیمت فروپاشی نظم داخلی یا آغاز یک بحران امنیتی جدی برای ایروان تمام شود.

چشم‌انداز آینده: بحران یا بازتعادل؟

مداخله مستقیم نظامی روسیه هنوز در حد یک سناریوی پرریسک باقی مانده است. اما مداخله از نوع هیبریدی از طریق ترکیب فشار نظامی، نفوذ سیاسی، و عملیات روانی، کاملاً محتمل و حتی قابل انتظار است. مسکو نمی‌خواهد ارمنستان را از دست بدهد؛ نه به دلیل اهمیت این کشور به‌تنهایی، بلکه به‌خاطر پیامدهای راهبردی آن برای نظم منطقه‌ای پساشوروی.

در پاسخ به این پرسش که آیا روسیه در قفقاز مداخله خواهد کرد؟ باید گفت که به احتمال زیاد این اتفاق صورت خواهد گرفت اما نه به شکل سنتی یا تهاجمی. مداخله آرام، تدریجی، و بحران‌محور محتمل‌ترین سناریو در ماه‌های آینده است؛ به‌ویژه اگر ایروان بخواهد بدون پرداخت بهای امنیتی، مسیر استقلال از کرملین را ادامه دهد.