گروه شهری. شیوا صفری: تبریز، شهری که به شهر اولین‌ها معروف است؛ این روز‌ها نمی‌تواند در برخی حوزه‌ها از عنوان خود به خوبی دفاع کند. تبریز با اینکه از لحاظ وجود آثار و ابنیه‌های تاریخی در رده‌های نخست کشورمان ایران قرار دارد ولی دیگر شهرهای کشور با استفاده بهینه از امکانات توریستی و فرهنگ تاریخی، از تبریز پیشی گرفته‌اند. ریکی از این اماکن عمومی که در تبریز مغفول مانده است، حمام عمومی هر است.

در گذشته حمام‌های عمومی نقش اساسی در بهداشت فردی و عمومی جامعه داشتند تعداد این حمام‌ها در تبریز بیشتر از مکان‌های دیگر و اکثرا در هر محله‌ای یکی دو مورد حمام وجود داشته است. به طوری که در روزگار نه چندان دور، در هر کوچه و محله این شهر یک گرمابه وجود داشت اما متاسفانه امروزه از این گرمابه‌ها به جز تعداد اندک خبری نیست. به طوری که گفته می‌شود حدود بیست و چند سال پیش، بیش از ۱۱۰ باب گرمابه عمومی و تاریخی در شهر تبریز فعالیت می‌کرد در حالی که این تعداد هم ‌اکنون به کمتر از ۲۵ باب رسیده که ۱۲ باب آن را گرمابه عمومی و بقیه را گرمابه‌های تاریخی و قدیمی تشکیل می‌دهند. در حال حاضر فقط تعداد پنج حمام عمومی فعال وجود دارد و بقیه حمام‌ها یا تغییر کاربری داده‌اند یا به مرور زمان و بی‌توجهی مسئولین ویران شده و از بین رفته‌اند.

طبق اعلام کارشناسان میراث فرهنگی، حمام‌های بسیاری در دوره ایلخانان در تبریز ساخته شده، ولی قدمت حمام‌های تاریخی موجود به دوران قاجار و پس از آن یعنی بعد از زلزله ویرانگر ۱۱۹۴ق می‌رسد؛ در این مطلب به نام و برخی ویژگی‌های این حمام‌ها اشاره خواهد شد:

حمام حاج علی بابا؛ از حمام‌های تاریخی و متروک تبریز است در این حمام علاوه ‌بر بخش‌های رختکن، اتاق نظافت و دستشویی، اتاقی برای حجامت نیز وجود داشته است.

حمام سید گلابی؛ مربوط به دوره‌ی قاجار، در تبریز خیابان مطهری واقع شده و در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با اثر ملی ثبت شده است.

حمام سرهنگ؛ مربوط به اواخر دوره قاجار است که در تاریخ ۱۲ بهمن سال ۱۳۸۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حمام شالچیلر؛ مربوط به اواخر دوره قاجاریه، واقع در خیابان شمس تبریزی، در تاریخ ۷ خرداد سال ۱۳۸۷ به عنوان اثر ملی ثبت شده است.

حفظ اماکن تاریخی و آثار قدیمی، زنده نگه‌داشتن هویت و اصالت ما بوده و با بها دادن به این مکان‌ها به خصوص حمام‌ها می‌توانیم گردشگران داخلی و خارجی زیادی را جذب نماییم. بناهای تاریخی هویت یک ملت را نشان می‌دهند و حفظ این بناها علاوه بر توجه به هویت، باعث رسیدن به سود و ارزآوری توسط گردشگران خارجی می‌شود و ارائه خدمات در این مکان‌ها باعث ایجاد شغل برای تعداد زیادی از جوانان می‌شود.

در حال حاضر بیشتر این بناها مخصوصا حمام‌های قدیمی در آستانه نابودی کامل هستند و مسئولان و متوالیان امر همچنان در خواب به سر می‌برند اکثر کشورها با بها دادن به همچین بناهای سنتی مثل حمام‌ها هم گردشگر جذب می‌کنند و هم حضور افراد در این مکان‌ها باعث رونق اقتصادی می‌شود حال آنکه آثار تقریبا هم سطح و حتی غنی‌تر در آذربایحان، در حال حاضر در وضعیت مناسبی نیستند و به علت عدم توجه سازمان‌های متولی، شاهد تعطیلی و ویرانی آن‌ها هستیم. آگاهانه یا ناآگاهانه با تخریب داشته‌های خود عملا هویت و ریشه خود را از بین برده و دست نسل‌های بعدی را از وجود پیشینه‌ی غنی شهرمان خالی می‌کنیم. البته فقط حمام‌ها نه بلکه دیگر آثار تاریخی‌مان نیز وضعیت تاسف برانگیزی دارند.