«ارّان» نام سرزمینی در قفقاز است. در مورد محدوده‏‌ی جغرافیایی این منطقه نظرهای متفاوتی ارائه شده‏ است. مثلا استرابن می‌‏نویسد: «آلبانیا [اران‏] سرزمینی‏ است که از جنوب رشته کوه‏‌های قفقاز تا رود کر و از دریای خزر تا رود آلازان امتداد دارد و از جنوب به سرزمین ماد آتروپاتن ‏[آذربایجان‏] محدود است»

در 1715 میلادی، جان بل، پزشکی اسکاتلندی ضمن سفر به اصفهان در تبریز توقف نمود. او تبریز این عهد را شهری بسیار بزرگ و به غایت پرجمعیت یافت. نخستین ملاحظات جان بل درباره‌ی ویرانی‌های وارده بر شهر تبریز ناشی از حملات ویرانگر ترکان عثمانی و شکوه و عظمت پاره‌ای از ساختمان‌ها و به ویژه مساجد شهر، جالب است.

مقبره‌الشعرای تبریز چه داستان‌های ناشنیده‌ای که ندارد؛ داستانی پرکشش از هزار سال تکاپو برای زنده نگه‌داشتن سرچشمه‌های زبان و اندیشه ایرانی، داستان کانونی سترگ و زایا به نام آذربایجان و تبریز که مهد زبان و ادب فارسی است و قصیده‌ای بلند از عشق و حماسه از شهر شاعران و شهیدان؛ تبریز.

پیوندهای فرهنگی آذربایجان (جنوب ارس) و اران و شروان (شمال ارس) با ایران چنان ژرف، دامنه‌دار و ناگسستنی است که حتا شمردن آنها، زمانی فراخ می‌خواهد ولی یکی از ساده‌ترین و شیرین‌ترین این پیوندها، نام‌های دیرین کوه‌ها، رودها، شهرها و آبادی‌هاست.

برخی مردم آذربایجان تحت تاثیر القائات و جعلیات جریان قومی، به اشتباه بزرگی دست زده و خود را ترک می‌دانند؛ امری که از اساس غیر علمی و غلط است! گفتنی است که در زبان آذری کنونی ما هزار هزار واژه وجود دارد که به اشتباه ترکی پنداشته می‌شوند که خود ترکان آنان را از ایرانیان فرا گرفته‌اند. آذری ها زبان شان ترکی آذربایجانی نیست، درستش زبان «آذری نوین» است.

گروه فرهنگ و ادب: یکی از شخصیت‌های فرهنگی که از جعلیات پان ترکیسم در امان نمانده است، فضولی بغدادی، شاعر عرب‌زبان قرن دهم است. نامش محمد و نام پدرش سلیمان بود. در حله و به روایتی دیگر در بغداد چشم به جهان هستی گشود. تحصیلات خود را در بغداد گذرانید. به همین مناسبت به «بغدادی» شهرت یافت.

گروه فرهنگ و ادب: جریان قومی در آذربایجان سعی دارد با تاکید بر فاکتور زبان، سیاست "دیگری‌سازی" میان مردم آذربایجان با سایر اقوام ایرانی را رقم بزند. این جریان وابسته به برخی کشورهای همسایه ،همچنین تلاش دارد تا با تاکید بر همین فاکتور، سیاست "خودی‌سازی" میان مردم آذربایجان با کشورهای ترک زبان را هم دنبال کند. در این ارتباط موسسه مطالعات آذربایجان (آذرپژوه) اولین جلسه‌ی تخصصی درباره زبان پیشین آذربایجان را با حضور سه تن از اساتید و محققان آذربایجانی برگزار کرد.

گروه فرهنگ و ادب: پان ترکیسم در همان آغاز پیدایش و ورود به عرصه‌ی سیاست، از سوی اندیشمندان ایرانی با واکنش‌های بجا و بهنگام دانشورانه‌ای روبه‌رو شد. در این ارتباط و در سه دهه‌ی اخیر کتاب‌ها و مقاله‌های روشنگر و سودمندی درباره‌ی گرایشی موسوم به «پان ترکیسم» منتشر شده است

گروه فرهنگ و ادب: برخی با استناد به دیدار ناصر خسرو با قطران تبریزی که بر اساس قول ناصر خسرو که گفت: «در تبریز قطران نام شاعری را دیدم، شعر نیک می‌گفت، اما زبان فارسی نیک نمی‌دانست.»، معتقد هستند که قطران، فارسی را نیک نمی‌دانسته و به زبان تبریزی(!!) حرف می‌زد و زبان رایج تبریز چیزی غیر از فارسی و ترکی بود. مطلب زیر تلاش دارد تا با تکیه بر منابع تاریخی معتبر به این سوال پاسخ دهد که چرا قطران با این که شعر فارسی را نیکو می‌سروده است، به قول ناصر خسرو، فارسی را خوب صحبت نمی‌کرد؟!

گروه فرهنگ و ادب: مغربی تبریزی از شعرا و عرفای بزرگ قرن هشتم بوده که در قریة امّند تبریز تولد یافت، در آنجا نشو و نما کرد و به سال 808 در تبریز در گذشت. وی در قبرستان معروف سرخاب دفن است. چون وی معاصر شیخ صفی‌الدین اردبیلی است فهلویات او را نیز باید مانند فهلویات شیخ صفی از آثار زبان آذری در قرن هشتم شناخت. محمدامین ادیب، استاد پیشین دانشگاه تبریز در این مقاله به تفسیر و توضیح یکی از اشعار مغربی تبریزی پرداخته است!