گروه سیاسی/ سردبیر: در سال‌های اخیر، قفقاز جنوبی به یکی از محورهای اصلی منازعات ژئوپلیتیکی در اوراسیا تبدیل شده است. و یکی از تحولات بحث‌برانگیز در این منطقه پروژه‌ی دالان زنگزور است؛ مسیری که آذربایجان، با حمایت ترکیه و این روزها البته با چراغ سبز کشورهای غربی و رژیم صهیونی، در تلاش برای ایجاد آن از طریق خاک ارمنستان است تا نخجوان را به آذربایجان متصل کند. این دالان که از طریق مناطق مرزی ارمنستان جنوبی عبور می‌کند، می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر منافع ملی ایران بگذارد.
تهدید برای کریدور شمال–جنوب و موقعیت ترانزیتی ایران
ایران سال‌هاست تلاش کرده تا خود را به عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب و همچنین شمال و جنوب تثبیت کند. کریدور بین‌المللی شمال–جنوب (INSTC) یکی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیتی برای ایران محسوب می‌شود که از هند و خلیج فارس آغاز شده و از طریق ایران به روسیه و اروپا می‌رسد. اما پروژه‌ی دالان زنگزور می‌تواند به‌طور جدی موقعیت ایران را به عنوان مسیر ترانزیتی کاهش دهد. ترکیه و آذربایجان با حمایت تلویحی ناتو، به دنبال آن هستند تا مسیر جایگزینی برای دور زدن ایران ایجاد کنند. این مسیر از خاک ارمنستان عبور کرده و مستقیماً ترکیه را به آسیای مرکزی وصل می‌کند؛ بدون آنکه ایران در آن نقشی داشته باشد.
تغییر توازن ژئوپلیتیکی به سود رقبای منطقه‌ای
ایجاد دالان زنگزور به معنی گسترش نفوذ ترکیه و به‌طور غیرمستقیم ناتو در حیاط خلوت سنتی ایران است. ترکیه در سال‌های اخیر با سیاست‌های «نوعثمانی‌گرایی» تلاش کرده نفوذ خود را در کشورهای ترک‌زبان قفقاز و آسیای مرکزی افزایش دهد. این دالان به آنکارا اجازه می‌دهد به شکل مستقیم و بدون واسطه به آسیای میانه دسترسی یابد؛ موضوعی که با منافع تاریخی و ژئوپلیتیک ایران در تضاد است.
فشار بیشتر بر ارمنستان، شریک راهبردی ایران
ایران همواره تلاش کرده تعادل قدرت در قفقاز جنوبی را حفظ کند. اگرچه با جمهوری آذربایجان روابط تاریخی دارد، اما حمایت بی‌قید و شرط تهران از حق حاکمیت ارمنستان در برابر فشارهای ترکیه و باکو همواره برجسته بوده است. اجرای دالان زنگزور می‌تواند به معنای تضعیف حاکمیت ارمنستان و تبدیل آن به کشوری محصور میان دشمنانش باشد؛ سناریویی که می‌تواند تعادل منطقه را به‌هم بزند و زمینه‌ساز بی‌ثباتی در مرزهای شمالی ایران شود.
سناریوی حضور اسرائیل در نزدیکی مرزهای ایران
موضوع نگران‌کننده دیگر، به خصوص بعد از تهاجم ۱۲روزه‌ی اسرائیل به ایران، حضور احتمالی رژیم صهیونیستی در پروژه‌های مرتبط با دالان زنگزور است. این رژیم با آذربایجان روابط امنیتی و نظامی گسترده دارد و استفاده از دالان زنگزور می‌تواند دسترسی تل‌آویو را به منطقه‌ی قفقاز و حتی آسیای میانه تسهیل کند. این مسأله از منظر امنیت ملی برای ایران تهدیدی جدی محسوب می‌شود، زیرا به افزایش نفوذ اسرائیل در نزدیکی مرزهای شمال غربی کشور می‌انجامد.
در نهایت باید گفت که؛ دالان زنگزور تنها یک پروژه عمرانی یا ترانزیتی نیست؛ بلکه بخشی از یک بازی بزرگ ژئوپلیتیکی در منطقه‌ای حساس و پرتنش است. ایران نمی‌تواند نسبت به این تحولات بی‌تفاوت باشد. ضروری است تهران با ابزارهای دیپلماتیک، اقتصادی و حتی امنیتی، مانع اجرای این طرح شود، یا دست‌کم با کسب امتیازاتی، مانع از به حاشیه رانده شدن منافع خود گردد. آینده قفقاز جنوبی در حال بازتعریف است و ایران باید جایگاه خود را در این معادله تثبیت کند، پیش از آنکه خیلی دیر شود.
Δ
Wednesday, 16 July , 2025