گروه گزارش/ میر محمد حسینی:بخش دوم: نابودی و مرگ تدریجی دریاچه‌ها و تالاب‌ها به یک موضوع جدی در جهان و کشور ما تبدیل‌شده و محو شدن دریاچه‌های زیادی در نقاط مختلف جهان از جمله بیش از ۱۰ مورد در ترکیه و همچنین تالاب ها و دریاچه هایی در ایران از جمله هامون، کافتر، بختگان، مهارلو، طشک، دریاچه پریشان، دریاچه جازموریان، تالاب گاوخونی، دریاچه نمک قم و برخی دیگر از تالاب‌ها زنگ خطری است که باید همه را به تلاش برای نجات طبیعت مجاب کند. 

دریاچه ارومیه نیز که سی چهل سال قبل بهشت گردشگران طبیعت به حساب می آمد، از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروز در آستانه خشک شدن کامل قرار دارد. این وضعیت تاسف بار در صورت عدم کنترل و مدیریت می تواند به وضعیت بغرنج تری بیانجامد. اما با توجه به وسعت منطقه تحت تاثیر، عزم ملی برای احیای آن نیاز است. ما نیز برای ادای این وظیفه ملی خود به بررسی موضوع خواهیم پرداخت. دلایل خشک شدن، اعم از طبیعی و انسانی، راه کار های ارائه شده از سوی متخصصین برای بهبود وضعیت دریاچه و طرح های اجرا شده و در حال اجرای دولت برای احیای نگین فیروزه ای ایران موارد مورد بررسی خواهد بود.

دلایل خشک شدن در یاچه ارومیه

گرچه برخی جریانات سیاسی از برای نفع خود و پیشبرد برنامه هاشان، صرفا بر علل انسانی از جمله عمدی بودن یا ناکارآمدی دولت در حفظ آن و یا تاثیر دیگر پروژه های عمرانی از جمله سدسازی ها، تاکید می کنند، اما یک بررسی علمی فارغ از مقاصد سیاسی و با هدف حل مسئله همه علل را از طبیعی تا غیر طبیعی و انسانی مورد بررسی قرار می دهد. ما نیز در این فرصت و در این موضع به حد وسع سعی خواهیم کرد بررسی جامع و مانعی را در مورد علل خشک شدن و راهکارهای عملی احیای دریاچه انجام دهیم.

الف: عوامل طبیعی

تنش آبی جهانی: نتیجه تجزیه و تحلیل به تازگی منتشر شده از سوی انستیتو منابع جهانی (WRI) نشان می دهد که تا سال ۲۰۵۰ میلادی یک میلیارد نفر دیگر در مناطق خشک و مناطقی با تنش آبی بالا زندگی خواهند کرد جایی که حداقل ۴۰ درصد از منابع آب تجدیدپذیر هر سال مصرف می شود. دو پنجم جمعیت جهان در مجموع ۳٫۳ میلیارد نفر در حال حاضر در چنین مناطقی زندگی می کنند.

این وضعیت جهانی است. در منطقه ما نیز به غیر از اعداد و ارقامی که همه کاهش نزولات آسمانی در چند دهه اخیر را نشان می دهد، اگر از اهالی این منطقه که چند دهه ای عمر گذرانده اند نیز از تغییرات بارندگی بپرسید کاهش میزان بارش باران و برف را اظهار خواهند کرد. و اینکه در گذشته چقدر رودها پر بار بوده اند و … از خاطرات خوشی است که از کشاورزان و باغداران منطقه می شنویم.

همه گیری این مورد را در از دست رفتن بسیاری از تالاب ها و دریاچه های کل جهان، از جمله در کشورهابی منطقه و کشور پر برف و بارانی چون ترکیه نیز می توان مشاهده کرد. البته برخی از روی مقاصد سیاسی دریاچه ارومیه را با دریاچه وان ترکیه مقایسه می کنند، و نتیجه می گیرند که هیچ عامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه نقش نداشته است. در حالی که این قیاس از اساس اشتباه است و این دو، اقلیم و مختصات متفاوتی دارند. اما اگر اصرار زیادی بر مقایسه است، می توان دریاچه ارومیه را با دریاچه توزلی ترکیه یا چند دریاچه دیگری که خشک شده اند مقایسه کرد.

پس این یک وضعیت استثنایی در مورد ایران نیست. برخی رسانه ها، این بحران را چنان روایت می کنند که انگار خشکسالی و کم آبی در ایران نیز مثالی جز دریاچه ارومیه ندارد. اما همانگونه که قبلا توضیح دادیم و هر شخص منطقی مثال های متعددی در ذهن خود دارد، در این مورد دریاچه ارومیه نه در داخل ایران استثناست و نه اینکه در کشورهای دیگر، نتوان همانندی برای آن یافت.

تغییر اقلیمی: تغییر اقلیم عبارت است از تغییرات طولانی مدت در الگوهای آب و هوایی یک منطقه. این تغییرات می تواند ناشی از عوامل طبیعی مانند فعالیت های آتشفشانی یا تغییرات در گردش زمین باشد، یا به دلیل فعالیت های انسانی مانند سوزاندن سوخت های فسیلی مربوط شود. از اصلی ترین عواملی که باعث دگرگونی آب و هوا نسبت به سالهای گذشته شده می توان به پدیده تغییر الگوی جت استریم اشاره کرد. تغییر الگوی جت استریم‌ها باعث تغییر توزیع رطوبت در کره زمین شده و ضمن اثرگذاری بر میزان بارش، باعث پدیده‌های بزرگتری همانند گردبادها، طوفان‌ها و سیل های سهمیگین می‌شود. گرمایش زمین در این جت استریم تغییر ایجاد کرده است.

مختصات خود دریاچه: خود دریاچه ارومیه نیز دارای مختصاتی بوده و ویژگی هایی را در طول زمان کسب کرده که آن را مستعد خشک شدن می کند.«عمق کم» مهمترین این ویژگی هاست. این امر سبب می شود هر چاهی که در اطراف دریاچه حفر می شود عمقش بیش از دریاچه گردد، بنابرین جریان تامین آب دریاچه از آب های زیر سطحی معکوس شده و ضمن اینکه دیگر آبی از زیر سطح به دریاچه نمی ریزد، بلکه آب سطح خود دریاچه نیز به سبب افت سطح آب های زیر سطحی، به زمین نفوذ کرده و دریاچه آب از دست می‌دهد.^(۱)

حالت کم عمقی دریاچه که برخی کارشناسان آن را به سینی تشبیه می کنند باعث تبخیر زیاد آب نیز می باشد. و عده ای از کاشناسان معتقدند هر میزان آبی که برای احیای دریاچه به آن سرآزیر می شود نیز با تبخیر و نفوذ در زمین از بین خواهد رفت.^(۲)

ادامه دارد….

پی نوشت ها:

۱- https://www.aparat.com/v/MxFtS

۲- پیج اینستاگرامی تبریز سیاست