گروه سیاسی/ سردبیر: در دل محله‌های قدیمی تبریز، کوچه‌ای باریک اما تاریخ‌ساز به نام «کوچه انجمن» وجود دارد که امروز شاید برای رهگذران، تنها گذری فراموش‌شده باشد؛ اما در سده‌ی گذشته، قلب تپنده‌ی نخستین تلاش‌های ایرانیان برای دموکراسی، عدالت و مشروطه در آن می‌تپید. این کوچه، محل استقرار اولین انجمن ایالتی ایران بود و در جریان نهضت مشروطه، نقشی بی‌بدیل و بنیادین ایفا کرد.

زایش انجمن از دل قیام

با آغاز اعتراضات مردمی علیه استبداد قاجاری در آغاز قرن چهاردهم هجری، تبریز به‌عنوان یکی از پیشگامان بیداری ملی، خیلی زود دست به ایجاد نهادی مدنی و مردمی زد: انجمن ایالتی آذربایجان. این انجمن که در همین کوچه‌ی کوچک شکل گرفت، نه‌تنها یک تشکل سیاسی صرف نبود، بلکه صدای مردم بود در مواجهه با ظلم و بی‌عدالتی. تصمیمات آن انجمن، از امنیت شهر تا تنظیم نرخ نان، از مقابله با خودکامگی تا حمایت از مدارس و فرهنگ، همه در خدمت ساختن جامعه‌ای مردم‌سالار بود.

الگوی ایالتی برای تمام ایران

کوچه انجمن و نهادی که در آن مستقر بود، به‌سرعت بدل به الگویی برای سایر ایالات شد. انجمن‌هایی مشابه در تهران، کرمان، فارس و خراسان پا به عرصه نهادند، اما همواره برای حل مسائل مهم سیاسی، امنیتی و حتی اقتصادی، نگاهشان به انجمن تبریز بود. شور و شعور نهفته در تصمیمات انجمن ایالتی آذربایجان، آن را به مرجعیت ملی تبدیل کرده بود. این مرکزِ اندیشه و تصمیم‌سازی، ارتباط تنگاتنگی با مردم داشت و برخلاف نهادهای قدرت آن روزگار، مشروعیت خود را از خواست عمومی می‌گرفت.

بیش از سیاست؛ پاسداری از معیشت و عدالت

ویژگی متمایز کوچه‌ی انجمن، در این بود که فعالیت‌های آن محدود به شعارهای انقلابی و مبارزه با استبداد نماند. انجمن ایالتی با دقت به مشکلات معیشتی مردم تبریز رسیدگی می‌کرد. این نهاد با اتخاذ تصمیماتی چون جلوگیری از احتکار آذوقه، مبارزه با گران‌فروشی و حمایت از اقشار کم‌درآمد، پیوندی ارگانیک با مردم برقرار کرده بود.

امروز، فردا و یادآوری دیروز

اگرچه امروز کمتر کسی در گذر از این کوچه‌ قدیمی، به عظمت تاریخی آن می‌اندیشد، اما کوچه انجمن تبریز باید به عنوان موزه‌ای زنده از تجربه مردم‌سالاری در ایران شناخته شود. این کوچه نه‌فقط یادآور گذشته‌ای پرافتخار، که الهام‌بخش آینده‌ای روشن است؛ آینده‌ای که در آن مشارکت عمومی، نهادهای مدنی و عدالت اجتماعی بار دیگر جایگاه خود را بازیابند.