گروه سیاسی/ سردبیر: در حالی که غرب آسیا همچنان از تبعات جنگ غزه، بحران در لبنان، حملات ۱۲ روزه‌ی اسرائیل با حمایت آمریکا و اروپا به ایران و مداخلات قدرت‌های خارجی رنج می‌برد، این روزها نگاه تحلیلگران به یک احتمال نگران‌کننده‌تر دوخته شده است: تقابل مستقیم اسرائیل با ترکیه. دو کشوری که رابطه‌ آن‌ها در دهه‌های گذشته فراز و نشیب‌های متعددی را تجربه کرده، اکنون بار دیگر در تقاطع سیاست، ایدئولوژی و منافع استراتژیک قرار گرفته‌اند. این مطلب کوتاه تلاش کرده است تا نگاهی تحلیلی به احتمال رویارویی تل‌آویو و آنکارا بپردازد! با بیان این مطلب که؛ هرچند بیشتر کارشناسان سیاسی معتقدند که رفتارهای تند سیاسی دو رژیم علیه یکدیگر بیشتر بلوف و شوهای سیاسی است و دو پایتخت مراودات و معاملات اقتصادی عمیقی با هم برقرار کرده و تداوم بخشیده‌اند!

سابقه‌ی تاریخی روابط ترکیه با صهیونیست‌ها

ترکیه یکی از نخستین کشورهای مسلمان بود که در سال ۱۹۴۹ رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت. روابط دو کشور در دهه‌های ۱۹۹۰ و اوایل ۲۰۰۰ میلادی در حوزه‌های نظامی، اطلاعاتی و اقتصادی گسترش یافت. اما از زمان روی کار آمدن رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه، رویکرد ترکیه به اسرائیل به ظاهر تغییر کرد. و نقطه‌ی عطف این تغییر، حادثه کشتی ماوی مرمره بود که به کشته شدن ۹ شهروند ترک توسط نیروهای اسرائیلی انجامید.

گفتنی است که در سال ۲۰۱۰ کماندوهای واحد شایتت ۱۳ ارتش صهیونیستی به یک ناوگان دریایی حامل کمک‌های بشردوستانه تحت عنوان ناوگان آزادی به باریکه‌ی غزه، حمله کرد. این کشتی قصد شکستن محاصره‌ی دریایی نوار غزه و رساندن کمک‌های بشردوستانه را داشت. در این عملیات ۹ مسافر روی کشتی اصلی، ماوی مرمره، طی زد و خوردی که در نتیجه ورود کماندوها به سطح کشتی درگرفت کشته شدند. در پی این حادثه، اردوغان در نشست داووس برخورد نسبتاً تندی با رئیس رژیم صهیونیستی داشت.

 تا همین چند سال پیش، انجمن‌ها و نهادهای تحت امر حزب عدالت و توسعه و رسانه های این حزب، در سالگرد این جنایت، پویشی به راه می انداختند و با برپایی مراسم، از کشته‌شدگان “ماوی مرمره” یاد می کردند و نفرین و لعنت، نثار رژیم صهیونیستی می‌کردند. اما بعدها فقط یکی دو انجمن مستقل دست به چنین اقداماتی زدند و آکپارتی (حزب حاکم ترکیه)، از گفتمان ضدیت با اسرائیل، فاصله گرفت.

تحولات اخیر

از آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳، اردوغان ظاهراً موضعی شدیداً ضداسرائیلی اتخاذ کرده است. او اسرائیل را «دولت تروریستی» خوانده، سفیر ترکیه را فراخوانده، و میزبان برخی رهبران حماس در خاک ترکیه بوده است. این مواضع با حمایت گسترده‌ی مردمی در داخل ترکیه همراه شده و جنبه‌ای نمادین به خود گرفته است. از سوی دیگر، اسرائیل نیز به صورت تلویحی ترکیه را به «حمایت از تروریسم» متهم کرده و تهدید به اقدام متقابل کرده است.

در سال ۲۰۲۵، با افزایش حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه و عراق، و همچنین تقویت پیوندهایش با قطر، مالزی و ایران در زمینه‌های امنیتی، اسرائیل ترکیه را نه فقط به عنوان یک رقیب منطقه‌ای بلکه به عنوان یک تهدید راهبردی می‌بیند.

سناریوهای احتمالی تقابل

۱- تقابل غیرمستقیم در عرصه‌ی نیابتی: محتمل‌ترین سناریو، ادامه‌ی رقابت در عرصه‌ی نیابتی در نقاطی چون غزه، لبنان، سوریه و دریای مدیترانه شرقی است. ترکیه ممکن است از گروه‌های مقاومت فلسطینی و بازیگران غیردولتی در لبنان یا سوریه حمایت کند و اسرائیل نیز با تکیه بر یونان، قبرس و امارات متحده عربی، تلاش کند توازن منطقه‌ای را حفظ نماید.

۲- برخورد دیپلماتیک شدیدتر: احتمال کاهش سطح روابط دیپلماتیک، تحریم‌های متقابل، بسته شدن دفاتر دیپلماتیک یا محدودیت بر تجارت دوجانبه، به ویژه در حوزه‌ی انرژی، بسیار بالاست. این اقدامات می‌توانند زمینه‌ساز شکل‌گیری بلوک‌های منطقه‌ای متضاد شوند.

۳- درگیری نظامی محدود: گرچه بعید است که دو کشور به درگیری مستقیم نظامی دست بزنند، اما حوادث تصادفی یا اقدامات تحریک‌آمیز در سوریه، دریای مدیترانه یا حتی شمال عراق می‌تواند به برخوردهای محدود منجر شود. هرچند این سناریو پرهزینه و ناخواسته است، اما در شرایط پرتنش فعلی نباید آن را کاملاً منتفی دانست.

نقش بازیگران بین‌المللی

ایالات متحده‌ی آمریکا که متحد هر دو کشور است، احتمالاً تلاش خواهد کرد از تشدید تنش جلوگیری کند. اما با تضعیف نقش آمریکا در منطقه و قدرت‌گیری بازیگران دیگری چون روسیه، چین و ایران، کنترل تحولات منطقه‌ای دشوارتر شده است.

نتیجه‌گیری

رویارویی اسرائیل و ترکیه، چه در قالب تقابل مستقیم و چه در قالب رقابت نیابتی، می‌تواند نظم شکننده‌ی خاورمیانه را به شدت دگرگون کند. در شرایطی که هر دو کشور، به خصوص تل‌آویو با توجه به ضربات سهمگینی که در جنگ ۱۲روزه از ایران خورد، با بحران‌های داخلی نیز مواجه هستند، هرگونه تشدید درگیری می‌تواند تبعات سیاسی و اقتصادی گسترده‌ای داشته باشد.