گروه جامعه/ سردبیر: ایران سرزمینی است که با تنوع قومی، زبانی و فرهنگی کم‌نظیر خود، همواره جلوه‌ای از وحدت در کثرت را به نمایش گذاشته است. کرد، ترک، بلوچ، عرب، ترکمن، لر، گیلک، فارس و اقوام دیگر، قرن‌ها در کنار یکدیگر زیسته‌اند و تمدنی را رقم زده‌اند که بر پایه همزیستی، تعامل و احترام متقابل بنا شده است. با این‌حال، در دهه‌های اخیر، پدیده‌ای به نام قوم‌گرایی افراطی در برخی نقاط و میان برخی گروه‌ها، به یکی از موانع جدی بر سر راه انسجام ملی و توسعه‌ی پایدار کشور تبدیل شده است. قوم‌گرایی، هنگامی که از مرز هویت فرهنگی فراتر رفته و به ابزاری سیاسی برای جداسازی، تقابل و تفرقه بدل شود، نه‌تنها تهدیدی برای وحدت ملی به شمار می‌رود، بلکه تأثیرات منفی گسترده‌ای بر فرآیند توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران برجای می‌گذارد.

تعریف قوم‌گرایی و تمایز آن با هویت قومی

قوم‌گرایی را باید از «هویت قومی» تفکیک کرد. هویت قومی، امری طبیعی و فرهنگی است که شامل زبان، سنت‌ها، باورها و سبک زندگی گروهی از مردم می‌شود. اما قوم‌گرایی افراطی، زمانی شکل می‌گیرد که این هویت، ابزار سیاسی برای تمایز، طرد دیگران و مطالبه‌ی امتیازات نابرابر شود. در این شرایط، هویت قومی نه در خدمت تعامل و همزیستی، بلکه در خدمت گسست، تقابل و حتی تجزیه‌طلبی فرهنگی و حتی سرزمینی قرار می‌گیرد.

تأثیر قوم‌گرایی بر انسجام ملی

یکی از مهم‌ترین زیربناهای توسعه در هر کشوری، انسجام اجتماعی و همبستگی ملی است. قوم‌گرایی، با دامن زدن به شکاف‌های قومی و تقویت حس بیگانگی میان اقوام مختلف، انسجام ملی را تضعیف می‌کند. این وضعیت، زمینه‌ساز بی‌اعتمادی به دولت مرکزی، تضعیف سرمایه اجتماعی، و کاهش همدلی میان شهروندان می‌شود. بدون انسجام و همبستگی، تلاش‌های توسعه‌محور با مانع جدی مواجه می‌شود.

تهدید امنیت ملی و زمینه‌سازی برای مداخلات خارجی

در بسیاری از کشورها، قوم‌گرایی بستری برای بهره‌برداری سیاسی دشمنان خارجی بوده است. در ایران نیز، برخی جریان‌های قوم‌گرا، آگاهانه یا ناآگاهانه، بهانه و فرصت را برای مداخله بیگانگان فراهم کرده‌اند. تحریک احساسات قومی از خارج از مرزها، ایجاد رسانه‌های تجزیه‌طلب، یا حمایت از گروه‌های قوم‌گرای افراطی، تهدیدی جدی برای امنیت ملی و ثبات سیاسی کشور محسوب می‌شود.

تضعیف عدالت منطقه‌ای از مسیر قوم‌گرایی

یکی از شعارهای رایج جریان‌های قوم‌گرا، مطالبه «عدالت» برای مناطق قومی است؛ اما در عمل، قوم‌گرایی نه تنها به تحقق عدالت منطقه‌ای کمک نمی‌کند، بلکه با تمرکز بر تمایزات قومی به جای مطالبات توسعه‌محور، مسیر گفت‌وگوی منطقی و راه‌حل‌های اقتصادی و اجتماعی را مسدود می‌سازد. توسعه‌ی متوازن نیازمند تحلیل‌های علمی، سیاست‌گذاری‌های دقیق و مشارکت همه اقوام در فرآیند تصمیم‌گیری است، نه تحریک احساسات قوم‌محور.

تأثیر منفی بر اقتصاد و سرمایه‌گذاری

فضایی که در آن قوم‌گرایی غالب باشد، محیطی ناامن و بی‌ثبات برای سرمایه‌گذاری تلقی می‌شود. فعالان اقتصادی تمایل خود را برای فعالیت در مناطقی که درگیر تنش‌های قومی هستند، از دست می‌دهند. قوم‌گرایی همچنین با تقویت منافع گروهی به جای منافع ملی، موجب تصمیم‌گیری‌های نادرست و ناعادلانه در تخصیص منابع می‌شود که نتیجه‌ای جز رکود اقتصادی نخواهد داشت.

نتیجه‌گیری

قوم‌گرایی، در شکل افراطی و سیاسی‌شده‌ی خود، تهدیدی برای توسعه‌ی همه‌جانبه‌ی ایران است. در حالی که هویت‌های قومی می‌توانند به غنای فرهنگی کشور بیفزایند، استفاده ابزاری از آن‌ها برای تقابل، تجزیه‌طلبی یا انحصارطلبی، نتیجه‌ای جز تفرقه، بی‌ثباتی و عقب‌ماندگی در پی ندارد. راه برون‌رفت، نه سرکوب هویت‌های محلی، بلکه تقویت مدل‌های هم‌زیستی فرهنگی، عدالت اجتماعی، و مشارکت برابر در چارچوب ملی است. ایران زمانی می‌تواند گام‌های استوار در مسیر توسعه بردارد که همه اقوام آن، در عین حفظ افتخارات قومی خود، بر مبنای یک هویت ملی فراگیر و مشترک، دست در دست یکدیگر بگذارند.