گروه گزارش/ برهان حشمتی: سخنان رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، درباره تاریخ دولت‌سازی ترکیه که با اهانت به شاه اسماعیل صفوی همراه شد و عملیات نظامی سپاه او را به تهاجمات مغولان، تیمور لنگ و صلیبیون اروپایی تشبیه کرد، با واکنش و نارضایتی جدی مردم جمهوری آذربایجان روبه‌رو شده است. به طوری که در محافل مردمی جمهوری آذربایجان، سخنان اخیر اردوغان درباره شاه اسماعیل صفوی و جنگ چالدران، نمونه‌ای آشکار از عداوت و دشمنی علیه ریشه‌های تاریخی مردم این کشور تلقی و تقبیح می‌شود.

تلاش رسانه‌های جمهوری آذربایجان برای کاهش اعتراضات

اما رسانه‌های جمهوری آذربایجان، با مبنا قرار دادن روابط سیاسی نزدیک دولت‌های آنکارا و باکو و همچنین روابط شخصی نزدیک اردوغان و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، تلاش دارند با تهیه گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی با مردم، از میزان ناراحتی و خشم عمومی نسبت به اهانت اردوغان به شاه اسماعیل صفوی بکاهند.

تی‌وی مساوات، متعلق به گروه رسانه‌ای ینی مساوات، در مصاحبه‌ای تصویری که از شماری از اهالی باکو تهیه و پخش کرد، کوشید سخنان اردوغان را بیان بخشی از تاریخ قلمداد کند که نباید واکنش تند سیاسی به آن نشان داده شود تا روابط باکو و آنکارا آسیب نبیند.

همچنین کارشناسان سیاسی و رسانه‌ای باکو در مصاحبه با شبکه‌های تلویزیونی تأکید کردند که باید اهداف ژئوپلیتیک اردوغان در مقطع کنونی را مدنظر قرار داد و این سخنان را دستمایه اختلاف نژادی و مذهبی میان ترکیه و جمهوری آذربایجان قرار نداد.

سخنان جنجالی اردوغان درباره چالدران

گفتنی است که اردوغان اخیراً در مرکز جوانان حزب عدالت و توسعه گفت: «ما ملتی فقط با ۱۰۰-۲۰۰ سال سابقه در صحنه جهانی نیستیم. از غرب، صلیبیون آمدند؛ از شرق، مغول‌ها آمدند. سوزاندند، ویران کردند، نه سنگی روی سنگ گذاشتند و نه سری روی گردن‌ها. اما ما دست نکشیدیم. فراموش نکنید، تیمور با فیل‌ها و ارتشش آمد، تمام آناتولی را اشغال کرد، ما نه تسلیم شدیم و نه فرو ریختیم. شاه اسماعیل از داخل و خارج، وطن ما را لرزاند و تکان داد، اما ما تسلیم نشدیم. دولت جهانی عثمانی از مقابل وین، بالکان، یمن، آفریقا، خاورمیانه عقب‌نشینی کرد و تا آنکارا خاک‌هایمان را از دست دادیم. اما نگفتیم “تمام شدیم، نابود شدیم”. امیدمان را از دست ندادیم.»

اردوغان همچنین جنگ چالدران را مشابه جنگ ملازگرد دانست و گفت: «فتح ملازگرد، چالدران، استانبول و قدس، پیروزی مشترک ترک‌های آناتولی، کردها و اعراب است و نباید این‌ها را از هم جدا کرد. ما سیاست جداسازی و قطبی‌سازی را دنبال نمی‌کنیم. دشمنان هر کاری کردند تا ما را علیه هم قرار دهند. آنها به خوبی می‌دانند که اگر ترک‌ها، کردها و عرب‌ها با هم همکاری کنند، بسیار قوی‌تر خواهند شد.»

چرا سخنان اردوغان توهین‌آمیز تلقی می‌شود؟

سخنان اردوغان در تشبیه جنگ چالدران میان امپراتوری عثمانی و سپاه ایرانیِ شاه اسماعیل صفوی به جنگ ملازگرد، از این جهت برای مردم جمهوری آذربایجان توهین‌آمیز تلقی شده است که:

۱- جمهوری آذربایجان کنونی در طول تاریخ، از جمله در دوران حکومت شاه اسماعیل صفوی، بخشی مهم از ایران بوده است.

۲- این کشور از حملات قوای عثمانی به اراضی ایران در زمان صفوی زیان‌های جدی متحمل شده و آن را در حافظه تاریخی خود ثبت کرده است.

۳- شکست شاه اسماعیل صفوی در جنگ چالدران باعث پیشروی عثمانی‌ها به سمت تبریز و سایر شهرهای آذربایجان و همچنین خون‌ریزی و نسل‌کشی عثمانی‌ها در تبریز و سایر شهرهای ایران شد.

۴- شاه اسماعیل صفوی پس از این شکست، دچار سرخوردگی و یأس شدید شد، اما در دوره شاه عباس کبیر، صفویان توانستند شکست چالدران را جبران کنند.

واکنش اندیشمندان ایرانی به سخنان اردوغان

تأکید اردوغان بر تکرار و تداوم خط سیاسی و نظامی امپراتوری عثمانی در قفقاز و ایران، به‌طور خودکار یادآور نسل‌کشی‌ها و حملات عثمانی‌ها در این مناطق است. بنابراین برخی از فعالان فرهنگی و اندیشمندان ایرانی خواستار موضوعات زیر هستند: 

۱. موضوع نسل‌کشی آذری‌ها توسط عثمانی‌ها رسماً مطرح شود.

۲. غرامت از دولت ترکیه به‌عنوان جانشین امپراتوری عثمانی مطالبه شود، زیرا این کشور در قبال اقدامات تاریخی عثمانی مسئولیت حقوقی بین‌المللی دارد.

۳. اردوغان از پیگیری راهبردهای تهاجمی و توسعه‌طلبانه علیه کشورهای همسایه بازداشته شود.