گروه تاریخ: در زمان فتحعلي شاه اختلافات مرزي و سياسي باعث جنگ و جدال بين ايران و عثماني مي‌شود. عثماني ها در اين زمان مشغول جنگ مربوط به استقلال يونان بودند و نتوانستند از مرزهاي شرقي محافظت كنند. محمد علي ميرزا از اين فرصت استفاده كرده و در سال ۱۲۳۶ق  شمال بين النهرين و مناطق كردنشين عراق و بغداد را تصرف كرد. در سال ۱۲۳۷ عباس ميرزا ايالات قارص و اردهان را اشغال مي كند و رئوف پاشا فرمانده سپاه عثماني در سال ۱۲۳۸ پايان جنگ را اعلام و قرارداد صلحي بين ميرزا محمدعلي خان و رئوف پاشا منعقد مي شود.

مرز ايران و عثماني طبق اين معاهده همان حدود در زمان نادرشاه (۱۱۵۹ه) معين شد. دولت عثماني تعهد كرد كه به زوار ایرانی آزار نرساند و فقط از آنها حقوق گمركي بگيرد دو طرف در پايتخت يكديگر سفيري داشته باشند و ايران ايالاتي كه از عثماني ها گرفت پس داد. در سال ۱۳۲۳ه.ق دولت عثماني با سوء استفاده از اوضاع ايران به واسطه انقلاب مشروطه، متدرجاً به چند نقطه از نواحي مرزي تجاوز کرد و شهر مهاباد را متصرف گرديد.

به دنبال اعتراض بريتانيا و روسيه به اين عمل، عثمانی‌ها مجبور به تخليه ناحيه مزبور شدند، ليکن دو سال بعد ضمن بحراني که در حکومت محمدعلي‌شاه به پا گرديده بود، در ۹ خرداد ۱۲۸۶ (۱۳۲۵ه.ق) قواي عثماني به سرکردگي اسماعيل سميتقو بار ديگر مرزهاي ايران را مورد تجاوز قرار داده و دست به قتل و غارت زدند و براي بار دوم مهاباد را تصرف کردند. مجدداً انگليس و روس مداخله کرده آنان را به عقب‌نشيني واداشتند و دو دولت را به تشکيل مجدد کميسيون مرزي سابق ترغیب کردند.

در اين کميسيون از طرف بريتانيا و روسيه نيز نمايندگاني تعيين شدند تا در صورت لزوم اختلافات را به حکميت حل و فصل کنند. در سال (۱۳۳۱ه.ق) اعضاي اين کميسيون کار خود را آغاز نمود و توانست با گفت‌وگو و مذاکره اختلافات مرزي در کشور را حل نمايد. ادامه این اختلافات را بر اساس نامه های دیپلماتیک اینگونه می توان تا پایان حکومت قاجار پی گرفت:

۱- نامه‌اي به ناصرالدين‌شاه مبني بر بررسي اختلاف مرزي ايران و عثماني پس از انعقاد عهدنامه ارزروم و دخالت سفراي انگليس و روس در حل و فصل اختلاف، اقدامات عثماني در مناطق مرزي، دست‌اندازي به مرزهاي ايران محلهايي مثل غريبه، اراضي باغسائي، تشکيل کميسيوني با حضور نمايندگان کشورهاي چهارگانه و درخواست اعلام محل انعقاد آن در پترزبورگ يا لندن، انجام ماموريت فوق توسط وکيل‌الملک در پترزبورگ، و لندن توسط ناظم‌الدوله.

۲- نامه وزارت امور خارجه مبني بر تشريح اختلافات مرزي ايران و عثماني از زمان انعقاد عهدنامه سلطان ‌مراد، گلايه از بي‌توجهي دولت عثماني به مفاد قرارداد ارزروم در تعيين حدود سرحدي دو کشور، نارضايتي از مسامحه دولت عثماني در تخليه نقاط متنازع فيه پسوه، وزنه و لاهيجان با وجود قول همکاري در اين امر، اهتمام در تشکيل کميسيون برای حل موارد مذکور.

۳- نامه‌اي به معين‌الملک مبني بر تشريح اختلاف مرزي ايران و عثماني به دنبال معاهده ارزروم، نارضايتي شاه از دخالت دول واسطه در اختلاف سرحدي دولتين ايران و عثماني و لزوم اهتمام دولتين مذکور در تحکيم روابط دوستانه خود، اعلام آمادگي مامورين دول واسطه و ميرزا محب‌علي خان ناظم‌الملک مامور ايران در استرداد ”قطور“ از دولت عثماني به ايران طبق قرارداد برلين، لزوم اهتمام دولتين در اجراي قرار مربوط به ذهاب، خرمشهر، شط ‌العرب و جزيره ‌الحضرت طبق عهدنامه و استرداد اسناد مربوطه.

۴- نامه اداره کميسيون سرحدي مبني بر تعدي عثماني به مناطق مرزي ايران طي سالهاي ۲۷ـ۱۳۲۵ق

۵- نامه وزارت گمرک و پست به ناصرالملک رئيس‌الوزرا: گزارش رئيس گمرک مهاباد مبني بر تصرف اشنويه، سردشت، بانه، سقز توسط قوای عثمانی و تقاضای اقدام اولیای دولت برای جلوگیری از تصرف مهاباد.

۶- نامه محرمانه حسن وثوق وزير امور خارجه به نصراله خلعتبري مبني بر درخواست توجه کامل به موضوع مذاکرات کميسيون سرحدي ايران و عثماني در اسلامبول براي جلوگيري از هرگونه سوء نيت احتمالي طرف مقابل و نيز لزوم تعيين ميزان مصارف و مخارج اين هيئت.

۷- نامه محمود بن محمد رحيم (احتشام‌السلطنه علامير سفير ايران در عثماني) به حسن وثوق وزير امور خارجه مبني بر شرح اقدامات مامورين کميسيون سرحدي در مورد مذاکرات مربوط به تعيين حدود ايران و عثماني، مجاب نمودن دولت عثماني به قبول فصل سوم عهدنامه ارزروم و موافقت با تعيين حدود دولتين طبق منطقه رسميه تعيين ‌شده توسط مامورين دول واسطه، رضايت مامورين دولتين واسطه از نتايج اين اقدامات، درخواست متقاعد نمودن سفارت عثماني در ايران به اختيارات تام مامورين کميسيون سرحدي در اتمام مذاکرات مورد نظر

۸- تلگراف مرتضي‌قلي اقبال‌السلطنه به حسن وثوق رئيس‌الوزراء مبني بر درخواست توجه به ولايات آذربايجان با توجه به وضعيت ناامن مرزها و مداخلات عثماني و انگليس در تحريک ارامنه، گردآوري سپاه در نخجوان از سوي دولت گنجه، امکان بروز تهديد آذربايجان از سوي شاهسون ها و اروميه، و حملات اسماعيل سميتقو باحمايت عثماني به آنجا.

۹- تلگراف مهديقلي‌خان هدايت حاکم آذربايجان به سيد ضياالدين طباطبايي رئيس‌الوزرا مبني بر توصيه اعتراض به دولت عثماني در مورد حمايت از اسماعيل سميتقو با ارسال اسلحه و مهمات عليرغم اقدامات صلح‌جويانه دولت مذکور و ايجاد تزلزل در روابط حسنه فيمابين.

۱۰- رونوشت تلگراف نصراله بهنام به وزارت امور خارجه مبني بر لزوم اعزام سريع۳۰۰ نفر قواي دولتي به مهاباد براي جلوگيري از شرارت‌هاي سميتقو عليرغم ميانجيگري محي‌الدين بيگ فرمانده قشون عثماني و اعلام اطاعت نامبرده از دولت.

۱۱- رونوشت تلگراف رمز انتظام‌الملک به عليقلي انصاري (مشاور الممالک) سفير ايران در عثماني مبني بر اعتراض به دولت عثماني در خصوص ارسال اسلحه و مهمات براي اسماعيل سميتقو و پرهيز از تکرار آن.