گروه گزارش/ شیوا صفری: سینما و تلویزیون ترکیه طی دهه‌های اخیر به یکی از پدیده‌های پرنفوذ فرهنگی در منطقه خاورمیانه، آسیای مرکزی و حتی اروپا تبدیل شده است. با تولید سریال‌ها و فیلم‌های پرهزینه و پرمخاطب، ترکیه توانسته جایگاه مهمی در صنعت سرگرمی جهان پیدا کند. رشد چشمگیر صنعت سینما و تلویزیون ترکیه در دو دهه اخیر نه تنها یک موفقیت اقتصادی برای این کشور محسوب می‌شود، بلکه بازتابی از تغییرات اجتماعی و بازسازی هویت نئوعثمانی‌گری در این کشور است. با این حال، قدرت نفوذ رسانه‌ای می‌تواند همان‌قدر که عامل پیوند فرهنگی باشد، موجب بروز برخی آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی نیز گردد.

رشد و نفوذ سینما و تلویزیون ترکیه

سریال‌هایی چون حریم سلطان، فاطما گل، عشق ممنوع، قیام ارطغرل و… در کشورهای مختلف از ایران گرفته تا آمریکای جنوبی و بیشتر کشورهای عربی – اسلامی پخش و تأثیر بر فرهنگ عامه گذاشته‌اند. این حجم از تولید و صادرات باعث شده است تا ترکیه پس از آمریکا، دومین صادرکننده بزرگ سریال‌های تلویزیونی در جهان لقب بگیرد.

برخی از دلایل و عناصر جذابیتِ سینما و تلویزیون ترکیه که باعث موفقیت آن شده را می‌توان بدین ترتیب نام برد: داستان‌پردازی قوی و پرکشش، طراحی لباس و صحنه‌های چشم‌نواز، استفاده از بازیگران زیبا و مشهور، استفاده از موسیقی احساسی و تأثیرگذار و البته بهره‌گیری از تنش‌های خانوادگی، عاشقانه و درام‌های تاریخی!

آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی

اما این قدرت نفوذ رسانه‌ای در سال‌های اخیر همان‌قدر که عامل رشد اقتصادی در ترکیه بوده است، به همان اندازه نیز موجب بروز برخی آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی گردیده است. از جمله:

۱- عادی‌سازی روابط خارج از چهارچوب خانواده: بسیاری از سریال‌های ترکیه‌ای سعی دارند روابط عاشقانه‌ای را به تصویر بکشند که در تضاد با ارزش‌های سنتی و اخلاقی نهاد خانواده است. خیانت، روابط پنهانی، مثلث‌های عشقی و فروپاشی خانواده‌ها، تم‌های رایج در این آثار هستند. این روند باعث کاهش قبح خیانت، تضعیف بنیان خانواده و الگوبرداری منفی جوانان شده است. و نتیجه‌ی این فیلم‌ها را به راحتی می‌توان در آمارهای خود کشور ترکیه از بی‌اخلاقی‌های جنسی به وضوح دید.

۲- تجمل‌گرایی و سبک زندگی اشرافی: بیشتر شخصیت‌های اصلی در سریال‌ها در ویلاها، خانه‌های لوکس و با برندهای گران‌قیمت زندگی می‌کنند. این تصویر از زندگی، فاصله زیادی با واقعیت جامعه ترکیه و دیگر کشورها دارد. این روند القای حس نارضایتی از زندگی واقعی، فشار اقتصادی برای تقلید و تشدید شکاف طبقاتی روانی به خصوص در خود ترکیه را افزایش می‌دهد!

۳- قهرمان‌سازی از خشونت و روابط ناسالم: در برخی فیلم‌ها و سریال‌ها، شخصیت‌های خشن یا کنترل‌گر (به‌ویژه در روابط عاشقانه) به عنوان مردان جذاب و قابل تحسین نمایش داده می‌شوند. خشونت خانگی گاه با عشق و غیرت اشتباه گرفته می‌شود. و این قرهمان‌سازی غیر اخلاقی باعث عادی‌سازی خشونت علیه زنان و کاهش حساسیت اجتماعی نسبت به آزار و اذیت آنان شده است.

۴- تحریف تاریخ و روایت‌های ایدئولوژیک: سریال‌های تاریخی ترکیه، مثل قیام ارطغرل یا سلطان عبدالحمید، اغلب با نگاه ایدئولوژیک به تاریخ عثمانی پرداخته‌اند. در این آثار گاهی تحریف واقعیت یا بزرگ‌نمایی نقش برخی شخصیت‌ها به چشم می‌خورد. این روند غیر علمی نیز به شکل‌گیری تصویر نادرست از تاریخ در اذهان عمومی و سوء‌برداشت فرهنگی در سطح جهانی شده است.

۵- محتوای جنسی و تحریک‌آمیز: در بسیاری از سریال‌ها، روابط آزاد و صحنه‌های تحریک‌آمیز بدون محدودیت به تصویر کشیده می‌شود. این مسئله به‌ویژه در جوامع سنتی، موجب تضادهای فرهنگی و رفتاری شده، از جمله؛ بلوغ زودرس ذهنی در نوجوانان، تغییر ذائقه اخلاقی مخاطبان و کاهش تابوهای اجتماعی شده است.

تأثیر بر جامعه ایران و کشورهای اسلامی

متاسفانه در کشورهای اسلامی از جمله ایران و در سایه‌ی غفلت مسئولان فرهنگی و برنامه‌ساز کشور، تولیدات ترکیه مخاطبان زیادی پیدا کرده است. و این روند باعث بروز آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی عمیقی در بلند مدت بر جامعه‌ی ایرانی خواهد داشت. از جمله؛ تغییر الگوهای رفتاری دختران و پسران جوان، ایجاد انتظارات غیرواقعی از ازدواج و زندگی مشترک، افزایش مصرف‌گرایی و فشار روانی اجتماعی و مسئولیت اجتماعی تولیدکنندگان و سیاست‌گذاران!

برای کاهش آسیب‌های یادشده، می‌توان پیشنهادهایی ارائه داد. از جمله؛ افزایش نظارت فرهنگی بر محتوای تولیدی و صادراتی، تقویت تولیدات بومی با روایت‌های اخلاق‌مدار و واقع‌گرا، آموزش رسانه‌ای به خانواده‌ها برای تحلیل و فیلتر محتوای مصرفی و تدوین سیاست‌گذاری دقیق برای رسانه‌های ملی جهت رقابت فرهنگی سالم با محصولات غیراخلاقی ترکیه!