گروه گزارش/ شیوا صفری: امروز در تقویم ملی ایران با نام «فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای» ثبت شده است. فرهنگ پهلوانی یکی از ارزشمندترین میراث‌های فرهنگی کشورمان است که ریشه در تاریخ، اسطوره‌ها، و آیین‌های کهن این سرزمین دارد. این فرهنگ، نه تنها بر قدرت بدنی و مهارت‌های ورزشی تأکید دارد، بلکه ارزش‌هایی چون جوانمردی، فروتنی، صداقت، احترام به بزرگان، و خدمت به مردم را نیز در دل خود جای داده است.

جایگاه ورزش زورخانه‌ای در ایران

ورزش زورخانه‌ای یا ورزش باستانی یا ورزش پهلوانی، با قدمت بیش از ۳۰۰۰ سال، به مجموعه‌ای از حرکات ورزشی، رزمی و آئینی گفته می‌شود که در ابتدا برای آموزش جنگجویان در ایران باستان استفاده می‌شد. این ورزش در محیطی خاص به نام زورخانه انجام می‌شود؛ زورخانه‌ها محیط‌هایی معنوی و ورزشی هستند که در آن ورزشکاران با انجام حرکاتی موزون و سنتی همراه با نوای مرشد، به تمرین بدنی و تقویت روحی می‌پردازند. این ورزش ترکیبی از کشتی، بدن‌سازی، و حرکات ریتمیک است که با ابزارهایی چون میل، سنگ، کباده و چرخ تمرین می‌شود.

مرشد زورخانه، با خواندن اشعار حماسی از شاهنامه فردوسی یا متون مذهبی، روحیه پهلوانی را در دل ورزشکاران زنده می‌کند. این اشعار نه تنها انگیزه‌بخش هستند، بلکه بر تقویت ارزش‌های اخلاقی و انسانی در میان ورزشکاران نیز تأکید دارند.

پهلوانان زورخانه‌ای در گذشته نه تنها قهرمانان میادین ورزشی بودند، بلکه در جامعه به عنوان الگوهای اخلاق و مردانگی شناخته می‌شدند. پهلوان محمود خوارزمی متخلص به قتّالی، مشهور به پوریای ولی، یکی از نامدارترین و محبوب‌ترین پهلوانان تاریخ ایران است که از او به عنوان بنیان‌گذار این ورزش هم یاد می شود.

امروزه اگرچه ورزش زورخانه‌ای در میان نسل جوان کمتر شناخته شده، اما تلاش‌هایی برای احیای آن در قالب برنامه‌های فرهنگی، مسابقات سنتی، و ثبت در فهرست میراث معنوی یونسکو صورت گرفته است. حفظ و گسترش این فرهنگ نه تنها موجب تقویت هویت ملی می‌شود، بلکه پیوندی عمیق میان جسم و روح، سنت و مدرنیته برقرار می‌سازد.

ورزش زورخانه‌ای در آذربایجان شرقی

استان آذربایجان شرقی، با پیشینه‌ی غنی تاریخی و فرهنگی، یکی از خاستگاه‌های مهم ورزش زورخانه‌ای و فرهنگ پهلوانی در شمال‌غرب ایران به شمار می‌رود. این استان، به‌ویژه شهر تبریز، از دیرباز جایگاه پهلوانان نامداری بوده است که نامشان در حافظه‌ی مردم منطقه باقی مانده است.

در طول دهه‌های گذشته، زورخانه‌های متعددی در تبریز و دیگر شهرهای آذربایجان شرقی فعال بوده‌اند که علاوه بر تمرین‌های ورزشی، محلی برای ترویج ارزش‌های انسانی، اخلاقی و مذهبی نیز به حساب می‌آمده‌اند. زورخانه‌هایی مانند زورخانه امیرالمؤمنین تبریز از جمله مکان‌های تاریخی هستند که در طول سالیان، میزبان پهلوانان محلی بوده‌اند.

پهلوانان آذربایجانی، با افتخار در میادین ملی و محلی حضور داشته‌اند و نمونه‌های بارزی از آمیزش قدرت بدنی با منش اخلاقی به شمار می‌روند.

در سال‌های اخیر، اداره کل ورزش و جوانان آذربایجان شرقی و همچنین انجمن ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی استان، اقداماتی در راستای احیای این ورزش کهن انجام داده‌اند؛ از جمله برگزاری مسابقات زورخانه‌ای، آموزش نوجوانان، و نوسازی زورخانه‌های قدیمی. همچنین حضور تیم‌های استانی در رقابت‌های کشوری، جایگاه این استان را در نقشه پهلوانی ایران حفظ کرده است.

فرهنگ پهلوانی در آذربایجان شرقی، با تأثیرپذیری از ارزش‌های ایرانی، ترکیبی یکتا و ارزشمند از آیین‌های بومی و ملی را شکل داده است. این میراث گرانبها، نه تنها در حوزه‌ی ورزش، بلکه در رفتار اجتماعی و تعاملات انسانی نیز نمود دارد.