گروه سیاست: پان‌ترکیسم یا پان تورانیسم، ایدئولوژی است که هدفش متحد کردن تمام اقوام ترک‌زبان در ذیل یک واحد سیاسی است. این ایدئولوژی در طول تاریخ، به ویژه در قرن بیستم، تأثیرات قابل توجهی بر سیاست‌های برخی از کشورهای منطقه داشته است.

دالان زنگزور نیز مفهومی است که در سال‌های اخیر به ویژه پس از جنگ آخر قره‌باغ مطرح شد. این مفهوم به یک کریدور ارتباطی اشاره دارد که جمهوری آذربایجان را از طریق استان سیونیک ارمنستان به نخجوان متصل می‌کند و به این ترتیب، ارتباطات زمینی این دو بخش از خاک جمهوری آذربایجان و در ادامه ارتباط ترکیه با جمهوری آذربایجان و از طریق دریای خزر با کشورهای آسیای میانه -با دور زدن ایران- را برقرار می‌سازد.

 اما در این میان راه ارتباطی ایران با کشور ارمنستان و مسیری که ایران را از طریق ارمنستان به اروپا متصل می‌کند، از بین خواهد رفت!

دلایل مخالفت ایران با دالان زنگزور

ایران به دلایل مختلفی با طرح ایجاد دالان زنگزور مخالفت می‌کند. این مخالفت‌ها ریشه در نگرانی‌های ژئوپلیتیکی، اقتصادی و امنیتی دارد. در زیر به برخی از مهم‌ترین دلایل این مخالفت اشاره می‌شود:

۱- تغییر توازن قوا در منطقه‌ی قفقاز: ایجاد دالان زنگزور می‌تواند توازن قوا در منطقه‌ی قفقاز را به نفع ترکیه و باکو و البته اسرائیل تغییر و نفوذ ایران را در این منطقه کاهش دهد.

۲- تضعیف موقعیت ژئوپلیتیکی ایران: با ایجاد این دالان، اهمیت ژئوپلیتیکی ایران به عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب کاهش می‌یابد و کشور ما از برخی مسیرهای ترانزیتی مهم کنار گذاشته می‌شود.

۳- تهدید امنیت ملی: ایجاد این دالان می‌تواند به عنوان پایگاهی برای فعالیت‌های ضد ایرانی و نفوذ عناصر اسرائیلی در منطقه مورد استفاده قرار گیرد.

۴- کاهش اهمیت ترانزیتی ایران: با ایجاد دالان زنگزور، بخشی از جریان‌های تجاری که از ایران عبور می‌کردند به این دالان جدید منتقل می‌شود و این امر می‌تواند به اقتصاد کشور آسیب برساند.

۵- کاهش درآمدهای ناشی از ترانزیت: ایران از طریق ترانزیت کالاهای مختلف درآمد قابل توجهی کسب می‌کند. ایجاد دالان زنگزور می‌تواند این درآمدها را کاهش دهد.

۶- افزایش ناامنی در منطقه: ایجاد این دالان ممکن است به تشدید رقابت‌ها و تنش‌ها در منطقه‌ی قفقاز منجر و امنیت منطقه را به خطر بیندازد.

۷- نقض تمامیت ارضی ارمنستان: ایجاد دالان زنگزور به معنای نقض تمامیت ارضی ارمنستان است و این امر می‌تواند به بی‌ثباتی در منطقه دامن بزند.

۸- تضعیف روابط ایران با ارمنستان: ایجاد دالان زنگزور می‌تواند به روابط ایران و ارمنستان آسیب برساند.

در مجموع، ایران به دلایل مختلفی از جمله حفظ موقعیت ژئوپلیتیکی، تضمین امنیت ملی، حفظ روابط با ارمنستان و جلوگیری از کاهش درآمدهای ناشی از ترانزیت، با ایجاد دالان زنگزور مخالفت می‌کند.

ارتباط پان‌ترکیسم و دالان زنگزور

به نظر چنین می رسد که ایجاد دالان زنگزور بخشی از یک طرح بزرگ‌تر به نام پان‌ترکیسم است و هدف از آن، ایجاد یک بلوک بزرگ ترک‌زبان تحت رهبری ترکیه است. طرفداران این نظریه معتقدند که با ایجاد این دالان، نفوذ ترکیه در منطقه‌ی قفقاز افزایش یافته و به تدریج به سایر مناطق ترک‌نشین نیز گسترش خواهد یافت. اما آیا این ادعا واقعاً صحیح است؟ برای پاسخ به این سوال، باید به چند نکته توجه کرد:

تعریف پان‌ترکیسم: پان‌ترکیسم یک ایدئولوژی پیچیده است که تعاریف متفاوتی از آن ارائه شده است. برخی آن را در حد یک ایدئولوژی ناسیونالیستی محدود و برخی دیگر به عنوان یک ایدئولوژی امپریالیستی تلقی می‌کنند. که از دید نگارنده، این جریان، هر دو ایدئولوژی (ناسیونالیستی و امپریالیستی) را ذیل افکار خود پرورانده است!

اهداف ترکیه: اهداف ترکیه از ایجاد دالان زنگزور قطعاً فراتر از اهداف صِرف ناسیونالیستی است. برای مثال، ترکیه به دنبال تقویت موقعیت ژئوپلیتیکی خود در منطقه، افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری و ایجاد یک کریدور انرژی است. در واقع در پشت این جریان باید یک ایدئولوژی امپریالیستی را جستجو کرد!

مواضع کشورهای منطقه: کشورهای منطقه، از جمله ایران، روسیه و ارمنستان، دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به ایجاد دالان زنگزور دارند و هر کدام به دنبال تأمین منافع خود هستند.

محدودیت‌های عملی: ایجاد دالان زنگزور با چالش‌های عملی و سیاسی زیادی همراه است و تحقق آن به عوامل متعددی بستگی دارد. در پایان باید متذکر شد؛ هر چند ارتباط بین پان‌ترکیسم و دالان زنگزور قابل انکار نیست، اما نمی‌توان این مسئله را به سادگی به یک طرح بزرگ برای ایجاد یک امپراتوری ترک محدود کرد. عوامل متعدد دیگری نیز در این موضوع دخیل هستند و تحلیل دقیق‌تر آن نیازمند بررسی همه جانبه و بدون تعصب است