گروه سیاسی: پس از شکست «فرقه‌ی دموکرات پیشه‌وری» بعد از یک سال حکومت در آذربایجان، در سال ۱۳۲۵، بسیاری از اعضای این فرقه و هواداران آن‌ها، با هدف حفظ جان خود به اتحاد جماهیر شوروی پناهنده شدند. این رویداد، فصل تازه‌ای از تاریخ این جنبش را رقم زده و سرنوشت تلخی را برای بسیاری از آن‌ها به دنبال داشت!

دلایل اصلی فرار

راویانی که خود نظاره‌گر آغاز فرقه، حکومت یک‌ساله و در نهایت شکست و فرار آنها به شوروری بودند، می‌گویند که مردم آذربایجان نقش مهمی در براندازی این حکومت ایفاء کردند. از جمله آیت اله مجتهدی(ره) از علمای برجسته‌ی تبریز در خاطرات خود می نویسد: «با صدای متوالی تیر، از خواب بیدار شدیم. قبل از طلوع آفتاب، توسط نوکری که برای خرید نان صبحانه بیرون رفته بود، مطلع شدیم که اوضاع به کلی برگشته است. اهل شهر، علیه حکومت پیشه‌وری قیام نموده و شهر را متصرف شده‌اند. فدایی‌ها و مهاجرها را خلع سلاح نموده و دسته‌دسته، مردم شهری که مسلح شده‌اند، مشغول تعقیب و دستگیری و قتل سران و سرکردگان آن‌ها می‌باشند. پیشه‌وری فرار کرده‌است. نظمیه به تصرف اهالی شهر درآمده‌است و مهاجرها (قفقازی‌ها) که در خانه‌های مصادره‌ای، ساکن بودند، بیرون ریختند. از هر طرف، صدای تیر تفنگ و تپانچه و مسلسل که به خوبی از یکدیگر متمایز بودند، شنیده می‌شد…» (خاطرات آیت اله مجتهدی، ص۴۴)

اما درباره‌ی دلایل اصلی فرار فرقه به سمت شوروری به چند دلیل مهم باید اشاره کرد:

۱- ترس از سرکوب: پس از شکست «فرقه‌ی پیشه‌وری» از مردم آذربایجان، موجی از ترس و وحشت در میان اعضای فرقه و هوادارانشان حاکم شد. آن‌ها از انتقام‌جویی مردم و دولت مرکزی بیم داشتند.

۲- قطع حمایت شوروی: با تغییر سیاست خارجی شوروی و بهبود روابط با ایران، حمایت‌های این کشور از «فرقه‌ی دموکرات پیشه‌وری» قطع شد و شوروی دیگر پناهگاه امنی برای آن‌ها به شمار نمی‌آمد.

۳- ناامیدی از آینده: با فروپاشی حکومت خودمختار، بسیاری از اعضای فرقه به آینده‌ای تاریک و نامعلوم می‌نگریستند و به این نتیجه رسیدند که فرار تنها راه نجات آن‌ها است. اما سرنوشت تلخی در انتظار آنان بود!!

سرنوشت تلخ پناهندگان فرقه دموکرات آذربایجان در شوروی

پس از شکست «فرقه‌ی دموکرات پیشه‌وری» و بازپس‌گیری تبریز توسط مردم و در ادامه نیروهای دولتی ایران، بسیاری از اعضای فرقه و هواداران آن‌ها به اتحاد جماهیر شوروی پناهنده شدند. اما سرنوشتی که در انتظار آن‌ها بود، بسیار متفاوت از آن چیزی بود که تصور می‌کردند!

استقبال اولیه و سپس تبعید: در ابتدا، شوروی از پناهندگان استقبال کرد و آن‌ها را به عنوان مبارزان راه آزادی و برابری تلقی می‌کرد. اما این استقبال دوامی نداشت و به تدریج، شوروی به این نتیجه رسید که حضور این تعداد زیاد پناهنده، مشکلات اقتصادی و سیاسی زیادی برای این کشور ایجاد می‌کند. علاوه بر این، بسیاری از پناهندگان از عملکرد «فرقه‌ی دموکرات پیشه‌وری» و سیاست‌های شوروی ناراضی بودند و به مخالفت با آن‌ها پرداختند. در نتیجه، شوروی تصمیم گرفت تا از شرّ این پناهندگان خلاص شود. آن‌ها با اتهاماتی واهی مانند جاسوسی و خیانت، بسیاری از پناهندگان را دستگیر و به اردوگاه‌های کار اجباری در سیبری و آسیای مرکزی تبعید کردند. شرایط زندگی در این اردوگاه‌ها بسیار سخت و طاقت‌فرسا بود. پناهندگان در سرمای شدید سیبری به کارهای شاقّه مشغول بودند و از کمبود غذا و امکانات بهداشتی رنج می‌بردند. بسیاری از آن‌ها در اثر بیماری، گرسنگی و سرما جان خود را از دست دادند.

علل تبعید پناهندگان

۱- تغییر سیاست خارجی شوروی: با پایان جنگ جهانی دوم و آغاز جنگ سرد، شوروی به دنبال بهبود روابط با غرب بود. حمایت از جنبش‌های جدایی‌طلب در ایران، به این روابط آسیب می‌رساند.

۲- ترس از نفوذ ایدئولوژی‌های غربی: شوروی نگران بود که پناهندگان «فرقه‌ی دموکرات پیشه‌وری»، حامل ایدئولوژی‌های غربی باشند و بر جوامع شوروی تأثیر بگذارند.

۳- مشکلات اقتصادی: شوروی در آن دوران با مشکلات اقتصادی شدیدی روبرو بود و نمی‌توانست هزینه‌های نگهداری این تعداد پناهنده را تأمین کند.

عاقبت وطن فروشی

سرنوشت پناهندگان «فرقه‌ی دموکرات پیشه‌وری»در شوروی، یک درس تلخ در تاریخ معاصر ایران و جهان است. این رویداد نشان می‌دهد که چگونه سیاست می‌تواند بر زندگی افراد تأثیرگذار باشد و چگونه ایدئولوژی‌های سیاسی می‌توانند به ابزار سرکوب و ظلم تبدیل شوند.

به این رویداد از زاویه‌ای دیگر هم می‌توان نگاه کرد و آن این که عاقبت تلخ اعضای فرقه، نمونه‌ای از بی‌رحمی رژیم‌های توتالیتر است که به راحتی از انسان‌ها به عنوان ابزار استفاده می‌کنند! آن هم ابزاری برای خیانت به وطن!