گروه سیاسی: جعفر پیشه‌وری، چهره ای پیچیده و چند وجهی در تاریخ معاصر ایران بود که در سال ۱۲۷۲ در خلخال (استان اردبیل) به دنیا آمد. او از همان جوانی به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی روی آورد. عضویت در حزب کمونیست ایران و سردبیری روزنامه‌های متعدد، و در نهایت نقش محوری داشتن در بنیان‌گذاری و رهبری فرقه دموکرات در آذربایجان ،نشان از فعال بودن او در عرصه‌ی سیاست داشت.

پیشینه و فعالیت‌های سیاسی

پیشه‌وری دارای شخصیتی با گرایش‌های چپ‌گرا و کمونیستی بود که نقش فعالی در جنبش‌های سیاسی آن دوره داشت. وی از بنیان‌گذاران فرقه دموکرات در آذربایجان بود و با حزب کمونیست ایران نیز همکاری نزدیکی داشت. پس از تشکیل حکومت خودمختار یک ساله در آذربایجان، پیشه‌وری به عنوان نخست‌وزیر این فرقه انتخاب و رهبری آن را بر عهده گرفت.

اهداف و برنامه‌ها

اما این مرد خلخالی که بر اساس اسناد منتشرشده وابستگی‌اش به حزب کمونیست و خود شوروری آشکار است، در راه‌اندازی فرقه‌ی دموکرات اهدافی را دنبال می‌کرد. از جمله:

۱- تلاش برای اداره‌ی خودمختار آذربایجان از ایران: ایجاد یک حکومت خودمختار در آذربایجان با زبان رسمی ترکی آذربایجانی و اجرای اصلاحات ارضی.

۲- همکاری با شوروی: تقویت روابط با اتحاد جماهیر شوروی و الگوبرداری از مدل شوروی در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی و اجتماعی.

۳- تغییر ساختار اجتماعی:  اجرای اصلاحات ارضی و ملی‌سازی صنایع به منظور تغییر ساختار اجتماعی و اقتصادی منطقه.

پایان یک رویا برای پیشه‌وری

اما این حکومت عمر کوتاهی داشت و با تغییر شرایط سیاسی و افزایش فشارهای مردم آذربایجان و دولت مرکزی ایران، حکومت خودمختار سقوط و پیشه‌وری مجبور به فرار از کشور شد. او به شوروی پناهنده شد اما در آنجا نیز با محدودیت‌ها و تبعید روبرو و در یک تصادف ساختگی به پایان رویاهای خود رسید.

اما ارزیابی تاریخی از نقش پیشه‌وری و فرقه‌ی دموکرات، همچنان موضوع بحث و جدل است. چون گروه‌ها و نهادهای وابسته به جریانات قومی در آذربایجان او را یک ملی‌گرای آذربایجانی می‌دانند که به دنبال حقوق مردم منطقه‌اش بود. ولی اسناد و مدارکی که در دو دهه‌ی اخیر منتشر شده‌اند نشان می‌دهد که او یک کمونیست وابسته به شوروی و به دنبال تجزیه‌ی ایران بود.