گروه گزارش: کتاب «اتحاد جماهیر شوروی _ ایران: بحران آذربایجان و جنگ سرد» تحقیقی جامع و مستند از مجموعه اسناد آرشیو وزارت امنیت داخلی و وزارت خارجه اتحاد جماهیر شوروی و نیز دیگر اسناد مستند موجود از جمله اسناد منتشر شده‌ی کشورهای امریکا و انگلیس پیرامون حوادث ۲۱ آذر ۱۳۲۵ و فرقه‌ی دموکرات پیشه‌وری است. این کتاب با تلاش جمیل حسنلی و با تدوین علمی دکتر س.م علی اف «دارای دکترای تاریخ ، استاد و محقق ارشد موسسه مطالعات شرقی مسکو» در سال ۲۰۰۶ میلادی و در شهر مسکو به چاپ رسیده است.

هر چند در این کتاب اشکالات و تحریفات چشم گیری همچون استفاده از اسامی جعلی مانند آذربایجان جنوبی و شمالی به چشم می‌خورد و نیز ایرادات اساسی در نحوه جهت گیری نگارش دارد، اما با وجود همه این موارد حاوی نکات و اسناد مستند و علمی بسیاری است که به روشنی نقش و اراده‌ی سران اتحاد جماهیر شوروی در روزمره ترین و کوچک‌ترین تحرکات سران فرقه‌ی دموکرات و تصمیمات آنها را روشن می‌سازد.

در ادامه به مواردی از اسناد و مطالب مهم ذکر شده در این کتاب پیرامون دخالت های مستقیم مقامات اتحاد جماهیر شوروی در تصمیمات و عملکرد سران فرقه دمکرات آذربایجان اشاره خواهد شد:

 1- در صفحه ۱۹ از فصل اول کتاب با عنوان (ورود نیروهای شوروی به ایران و تقویت جایگاه اتحاد جماهیر شوروی در آذربایجان ج.ن.و.ب.ی) سندی ارائه می‌گردد متعلق به آرشیو وزارت امنیت ملی اتحاد جماهیر شوروی بخش جایگاه اتحاد جماهیر شوروی در آذربایجان ج.ن.و.ب.ی به شماره پرونده ی ۱۲۰، صفحات ۱۲ تا ۲۳ ، در بخشی از این سند می خوانیم: «اطلاعات بسیاری در مورد حقایق غارت ده ها تن از آذربایجانی ها  توسط افسران و سربازان ارتش سرخ در روز اول پس از ورود به آذربایجان ج.ن.و.ب.ی در آرشیو موجود است.

۲- در صفحه ۱۰۳ از فصل پنجم کتاب با عنوان «آموزش حزب دموکرات آذربایجان و ایده استقلال» سندی ارائه می‌گردد متعلق به آرشیو مکالمات مشاور سفارت اتحاد جماهیر شوروی در تهران به تاریخ ۴/۸/۱۹۴۵ میلادی، در بخشی از این سند می‌خوانیم: «مشاور سفارت شوروی در تهران A.Yakubov  روزهای اولیه اوت ۱۹۴۵ وارد تبریز می‌شود. وی هدف اصلی سفر خود به تبریز را روشن شدن اوضاع در آذربایجان، در پی تصمیم مسکو و  باکو و سرعت بخشیدن به تشکیل حزب دموکرات اعلام نموده است.»

۳- در صفحه ۱۳۵ از فصل ششم کتاب با عنوان «فعالیت گنکره ملی آذربایجان» سندی ارائه می‌گردد از گزارشات ارسالی روزانه به مسکو، که با استفاده از جاسوسان و عوامل کنسولی سفارت اتحاد جماهیر شوروی در تهران و هم چنین کنسولگری تبریز پیرامون مسائل و اتفاقات آذربایجان جمع آوری و پس از تدوین و تنظیم در باکو و توسط جعفر باقراُف «دبیر کمیته مرکزی حزب کمونیست آذربایجان شوروی» به مسکو ارسال می‌گردیده است. این گزارشات مستقیما برای سران اتحاد جماهیر شوروی بمانند استالین، مولوتف، بریا و مالنکوف تهیه می شده است.

۴- در صفحه ۱۳۷ از فصل ششم کتاب با عنوان «فعالیت گنکره ملی آذربایجان» سندی ارائه می‌گردد پیرامون یکی از گزارشات ارسالی روزانه به مسکو توسط میر جعفر باقراُف به تاریخ ۲۰/۱۱/۱۹۴۵  میلادی که در آن میر جعفر باقراُف جهت مسلح نمودن نیروهای موسوم به فدائیان فرقه در آذربایجان درخواست فوری ارسال ۱۰۰۰۰ قبضه تفنگ و مهمات دیگر توسط قطاری ویژه را دارد.

۵- در صفحه ۱۴۵ از فصل ششم کتاب با عنوان «فعالیت گنکره ملی آذربایجان» سندی ارائه می‌گردد پیرامون یکی از گزارشات ارسالی روزانه به مسکو توسط میر جعفر باقراُف به تاریخ ۲۱/۱۱/۱۹۴۵ میلادی که در آن میر جعفر باقراُف درخواست فوری ارسال لباس گرم و پول و حمایت مالی از سوی کاخ کرملین را دارد. وی در گزارش خود می آورد: «نبرد سختی بین نیروهای ملی و دولتی ایران و چریک های فرقه دمکرات در شهرهای مختلف آذربایجان بوقوع پیوسته است و جهت پیشبرد این نبردها به موارد اشاره شده نیاز فوری می باشد.»

۶- در صفحه ۳۱۰ از فصل دوازدهم کتاب با عنوان «اولویت سیاست نفتی اتحاد جماهیر شوروی در ایران» سندی ارائه می‌گردد پیرامون یکی از گزارشات ارسالی روزانه به مسکو توسط میر جعفر باقراُف به تاریخ ۳/۴/۱۹۴۶ میلادی که در آن میر جعفر باقراُف این چنین گزارش می‌دهد: «پیرامون خروج ارتش سرخ از خاک ایران به پیشه‌وری و دیگر سران فرقه و نیز از تمایل یک طرفه دولت مرکزی ایران جهت آغاز مذاکرات با فرقه و حل بدون درگیری و صلح آمیز این قائله اطلاع رسانی شده است.»

۷- در صفحه ۴۳۰ از فصل شانزده کتاب با عنوان «شکست سیاست استالینیستی در آذربایجان ایران» سندی ارائه می‌گردد از آرشیو وزارت امنیت داخلی اتحاد جماهیر شوروی به تاریخ ۲۸ نوامبر ۱۹۴۶ میلادی، در بخشی از سند مذکور می خوانیم: «معاون وزیر امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی روز بیست و هشت نوامبر دستورات لازم را از طرف مسکو به صورت رمز به باکو ارسال کرده و تا شب هنگام همان روز دستورات ذکر شده به سران فرقه در تبریز ارسال شده است. مهمترین قسمت از دستورات مذکور فراهم آوردن امکان آغاز اعتراض همگانی در آذربایجان در مقابل تصمیم نهایی دولت مرکزی ایران و بویژه شخص قوام جهت حمله نظامی به آذربایجان می‌باشد. در این دستور از سران فرقه خواسته شده با تمامی امکانات موجود از قبیل نشریات و رادیوی تبریز در مقابل این تصمیم واکنش اعراضی نشان دهند.»

۸- در صفحه ۴۳۳ از فصل شانزده کتاب با عنوان «شکست سیاست استالینیستی در آذربایجان ایران» سندی ارائه می‌گردد بسیار بسیار مهم از آرشیو وزارت امنیت داخلی اتحاد جماهیر شوروی به تاریخ ۱/۱۲/۱۹۴۶ میلادی که شامل نامه‌ای است از سوی باقر اُف و پیشه‌وری و دیگر سران فرقه در جواب توصیه‌های وزارت خارجه اتحاد جماهیر شوروی. در این نامه ضمن ارائه تحلیلی از وضعیت موجود در آذربایجان سران فرقه از اربابان خود در کاخ کرملین پیرامون مقاومت و جنگ در مقابل قوای مرکزی ایران کسب تکلیف کرده و اعلام می‌کنند شدیدا به کمک مسکو نیازمند هستند و خواهان حمایت تسلیحاتی و نفری مسکو از قوای فرقه دمکرات در مقابل قوای مرکزی ایران هستند.

 9- در صفحه ۴۳۸ از فصل شانزده کتاب با عنوان «شکست سیاست استالینیستی در آذربایجان ایران» سندی ارائه می‌گردد بسیار بسیار مهم از آرشیو وزارت امنیت داخلی اتحاد جماهیر شوروی به تاریخ ۱۲/۵/۱۹۴۶ میلادی که شامل تلگراف ها و درخواست های کمک نظامی و نفری توسط پیشه وری و باقراُف از کاخ کرملین و شخص استالین می باشد که همگی بی جواب می ماند لازم بذکر است ارتش ایران در حال پیشروی به سمت تبریز می باشد.

۱۰- در صفحه ۴۵۹ از فصل شانزده کتاب با عنوان «شکست سیاست استالینیستی در آذربایجان ایران» سندی ارائه می‌گردد بسیار جالب از آرشیو وزارت امنیت داخلی اتحاد جماهیر شوروی به تاریخ ۶/۱/۱۹۴۷ میلادی متعلق به مجموعه گزارشات و تلگراف‌های جاسوسان و عوامل اطلاعاتی اتحاد جماهیر شوروی که بعد از حوادث ۲۱ آذرماه ۱۳۲۵ خورشیدی جهت رصد و بررسی اوضاع در تبریز حاضر بودند. در این سند می خوانیم: «برخی از ساکنین تبریز با عصبانیت تصاویری از استالین را که به آن قلاده‌ی سگ وصل شده است، در خیابان‌های شلوغ تبریز همراه خود می گردانند.»