گروه فرهنگ و ادب/ رحیم یوسف نژاد: ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه می‌نویسد: «روز بیست و یکم [مهر] رام روز است که مهرگان بزرگ باشد و سبب این عید، آن است که فریدون به ضحاک ظفر یافت و او را به‌قید اسارت درآورد. و چون ضحاک را به پیش فریدون آوردند، ضحاک گفت: مرا بخون جدّت مکش و فریدون از راه انکار این قول گفت: آیا طمع کرده‌ای که با جم پسر ویجهان، در قصاص همسر قرین باشی؟ بلکه من تو را بخون گاو نری که در خانه جدم بود، می‌کشم سپس بفرمود تا او را بند کردند و در کوه دماوند حبس نمودند و مردم از شر او راحت شدند و این روز را عید دانستند.»
به تعبیر شاهنامه، فریدون در نخستین روز ماه مهر، کلاه کیانی می‌گذارد و بر تخت پادشاهی می‌نشیند:
فریدون چو شد بر جهان کامکار
ندانست جز خویشتن شهریار
به رسم کیان تاج و تخت مهی
بیاراست با کاخ شاهنشهی
به روز خجسته سر مهر ماه
به سر برنهاد آن کیانی کلاه
اسدی توسی هم در گرشاسب نامه، گزارشی از چرایی مهرگان می‌دهد:
فـریدون فـرخ بـه گـرز نـبرد
ز ضـحاک تـازی بـرآورد گرد
چو در برج شاهین شد از خوشه مهر
نشست او به شاهی سر ماه مهر
به استنادِ آثارالباقیه ابوریحان، مهرگان، بایستی روز بیست و یکم و نیز به استنادِ سخن شاهنامه و گرشاسب‌نامه، سرِ ماه مهر و آغازین روز این ماه، بایستی، مهرگان باشد. اما چون به سنتِ گاهشماری ایرانی، هر روز از ماه، نامِ ویژه‌ای داشته و نیز، آن روز از ماه که نام همان مان، یکی می‌شده، جشن ویژه‌ی ماهانه برگزار می‌کردند، به فراخور شانزدهمین روز از ماه مهر، که به همین نام است و به سنت جشن‌های ماهانه، شایسته‌ی روز بزرگداشت این جشن، شانزدهمین روز از ماه مهر است.
دیگر شاعران هم، به نیکی، از مهرگان یاد می‌کنند. عنصری می‌سراید:
مـهرگان آمـد گـرفته فـالش از نـیکی مـثال
نیک‌روز و نیک جشن و نیک وقت و نیک فال
و نیز رودکی، می‌سراید:
ملکا جشن مهرگان آمد
جشن شاهان و خسروان آمد
خز به جای ملهم و، خرگاه
بــدلِ بــاغ و بوستان آمد
شاعر آذربایجانی، قطران تبریزی هم در شعری در وصف یکی از حاکمان محلی، مهرگان را بر او شاد باش می‌گوید و این خود سندی است بر رواج این آیین کهن، در آذربایجان، همچون دیگر گوشه‌های ایران‌زمین:
آدیـنه و مـهرگان و مــاه نـو
بادند خجسته هر سه بر خسرو
ای خسرو تاج بخش و لشگرکش
صـد بـنده تـرا رسد چو کیخسرو