گروه فرهنگ و ادب: زبان آذری پهلوی، که به زبان پهلوی شمال غربی یا زبان آذری باستان نیز شناخته می‌شود، یکی از شاخه‌های زبان پهلوی بود که در شمال غربی ایران، به‌ویژه در منطقه‌ی آذربایجان، رایج بود. این زبان ریشه در زبان پهلوی ساسانی داشت که با سقوط ساسانیان در قرن هفتم میلادی، به تدریج به گویش‌های مختلفی تقسیم شد و زبان آذری پهلوی یکی از این تقسیمات بود.

این زبان در طول زمان تحولات متعددی را پشت سر گذاشت. از جمله با ورود اسلام به ایران، زبان عربی بر زبان‌های ایرانی، از جمله زبان آذری پهلوی، تاثیر زیادی گذاشت. تعداد زیادی واژه عربی وارد زبان آذری پهلوی شد و برخی از ساختارهای نحوی عربی نیز در این زبان به کار گرفته شد.

همچنین با مهاجرت اقوام ترک به ایران، زبان ترکی نیز بر زبان آذری پهلوی تاثیر گذاشته و تعداد زیادی واژه ترکی وارد زبان آذری پهلوی شد و برخی از ساختارهای نحوی ترکی نیز در این زبان به کار گرفته شد. اما در نهایت، زبان آذری پهلوی به تدریج جای خود را به زبان ترکی آذربایجانی داد.

برای شناخت و آشنایی دقیق با این زبان، می‌توان از کتبی که به یادگار مانده بهره گرفت. یکی از این کتاب‌ها که اطلاعاتی از زبان پیشین آذربایجان به دست خواننده می‌دهد «رساله روحی اُنارجانی» است.

ﺭﻭﺣﯽ ﺍُﻧﺎﺭﺟﺎﻧﯽ ﺍﺯ ﺷﺎﻋﺮﺍﻥ ﻧﯿﻤﻪ ﺩﻭﻡ ﻗﺮﻥ ﺩﻫﻢ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ بود. از تالیفات وی که امروزه به دست ما رسیده است، نوشته ای با یک مقدمه و ۱۲ فصل با نام «رساله روحی انارجانی» است. که ﺍﺯ ﺍﻗﺸﺎﺭ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻭ ﺑﻮﯾﮋﻩ ﺭﺫﺍﯾﻞ ﻭ ﺧﻠﻘﯿﺎﺕ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺏ ﻃﺒﻘﺎﺕ مردم ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺍﯼ ﺩﺭ ﺑﯿﺎﻥ ﺍﺻﻄﻼﺣﺎﺕ ﻭ ﻋﺒﺎﺭﺍﺕ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺍﻧﺎﺙ ﻭ ﺍﻋﯿﺎﻥ و ﺍﺟﻼﻑ ﺗﺒﺮﯾﺰ، ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺷﺎﻣﻞ ۱۴ ﻓﺼﻞ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺍﺳﺖ ، پایان ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ.

نام این شاعر و نویسنده ﺩﺭ ﺗﺬﮐﺮﻩ ‏«ﻣﺠﻤﻊ ﺍﻟﺨﻮﺍﺹ » ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﺷﺎﻩ ﻋﺒﺎﺱ ﺍﻭﻝ ﻗﯿﺪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﻧﺎﺭ ‏(ﺑﻪ ﺿﻢ ﺍﻟﻒ) ﺑﯿﻦ ﻣﺸﮑﯿﻦ ﺷﻬﺮ ﻭ ﺍﺭﺩﺑﯿﻞ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﻣﺎ ﺧﻮﺩ ﺭﻭﺣﯽ ﺍﻧﺎﺭﺟﺎﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺩﺭ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺯﯾﺴﺘﻪ ﺍﺳﺖ. ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﺳﺎﻝ ۱۰۳۷ ﻫﺠﺮﯼ ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻝ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺷﺎﻋﺮ ﻃﻨﺰ ﻧﻮﯾﺲ ﻋﺒﯿﺪ ﺯﺍﮐﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﯾﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺍﺯ ﺳﻮﯼ ﻣﺮﺣﻮﻡ ﺳﻌﯿﺪ ﻧﻔﯿﺴﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۳۳۳ ﺧﻮﺭﺷﯿﺪﯼ ﺩﺭ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﭼﺎﭖ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‌.

ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺭﻭﺣﯽ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺍﺳﺖ ﺍﻣﺎ ﻓﺼﻞ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮﻧﻪ هایی ﺍﺯ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﮔﻔﺘﺎﺭ ﺷﻔﺎﻫﯽ ﻣﺮﺩﻡ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺍﺳﺖ. ﺳﻌﯿﺪ ﻧﻔﯿﺴﯽ ﺑﺨﺸﯽ ﺭﺍ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺷﻔﺎﻫﯽ ﺗﺒﺮﯾﺰﯾﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻭﻑ ﻻﺗﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ ﺩﺭﺁﻭﺭﺩﻩ ﺗﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﻭﺍﮊﻩ ﻫﺎﯼ ﻧﺎﺁﺷﻨﺎ ﺭﻭﺷﻦ ﺷﻮﺩ. ﻧﻔﯿﺴﯽ ﺯﺑﺎﻥ ﺷﻔﺎﻫﯽ ﺁﻥ ﺩﻭﺭﻩ ﻣﺮﺩﻡ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺭﺍ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺭﺳﺎﻟﻪ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺷﺪﻩ ‏«ﭘﻬﻠﻮﯼ‏» ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ. ﻻﺯﻡ ﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺡ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺍﻭﻟﯿﺎﺀ ﭼﻠﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺩﺭ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺑﻪ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺭﻓﺘﻪ، ﺯﺑﺎﻥ ﺑﺨﺶ ﺑﺰﺭﮔﯽ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺭﺍ ‏«ﭘﻬﻠﻮﯼ‏» ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﺍﺳﺖ.