گروه گزارش: پان تُرکیسم را یک ایدئولوژی و البته برخی یک جنبش سیاسی معرفی‌ می‌کنند که طی دهه‌ی ۱۸۸۰ در میان برخی به اصطلاح روشنفکران گسترش یافت که هدف آن، اتحاد فرهنگی و سیاسی همه اقوام ترک‌زبان است. بر پایه‌ی آن، تمام مردمانی که تُرک تبار هستند یا به زبان‌های ترکی سخن می‌گویند، باید تحت یک ملت و رهبری واحد در دولتی واحد و مستقل متحد شوند. در این ارتباط با کامروز خسروی، تاریخ پژوه و استاد دانشگاه، گفتگویی انجام شده است که تقدیم می‌شود:

ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ از ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ‌ی ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﭘﺎﻥﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ؟

ﭘﺎﻥﺗُﺮﮐﯿﺴﻢ، ﯾﮏ ﺍﯾﺪﺋﻮﻟﻮﮊﯼ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪﺧﻮﺍﻫﺎﻧﻪ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ‌ی ﺁﻥ ﺗﻤﺎﻡ ﻣﺮﺩﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺮﮎ ﺗﺒﺎﺭ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﺮﮐﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ، ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺤﺖ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﻭ ﺭﻫﺒﺮﯼ ﻭﺍﺣﺪ ﺩﺭ ﺩﻭﻟﺘﯽ ﻭﺍﺣﺪ ﻭ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ. ﻫﺪﻑ ﭘﺎﻥﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﺩﻥ ﻫﻤﻪ‌ی ﺗﺮﮎ ﺯﺑﺎﻧﺎﻥ، ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺮﮎ ﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﻗﺒﺮﺱ، ﺑﻠﻐﺎﺭﺳﺘﺎﻥ، ﺷﺒﻪﺟﺰﯾﺮﻩ ﺑﺎﻟﮑﺎﻥ، ﺁﺳﯿﺎﯼ ﻣﺮﮐﺰﯼ، ﻋﺮﺍﻕ، ﺍﯾﺮﺍﻥ، ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ، ﺗﺮﮐﺴﺘﺎﻥ ﭼﯿﻦ ‏(ﺍﯾﺎﻟﺖ ﺳﯿﻦﮐﯿﺎﻧﮓ‏)، ﻗﻔﻘﺎﺯ، ﮐﺮﯾﻤﻪ، ﻣﺎﻭﺭاءﻗﻔﻘﺎﺯ، ﺗﺎﺗﺎﺭﺳﺘﺎﻥ، ﺣﻮﺍﻟﯽ ﺭﻭﺩ ﻭﻟﮕﺎ ﻭ ﺳﯿﺒﺮﯼ ﺗﺤﺖ ﺭﻫﺒﺮﯼ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺍﺳﺖ. ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬﺍﺭﺍﻥ ﭘﺎﻥ ﺗﺮﮐﺴﯿﻢ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻥ، ﺟﻬﺎﻧﮕﺮﺩﺍﻥ، ﺭﻭﺯﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎﺭﺍﻥ ﻭ ﻣﺎﺟﺮﺍﺟﻮﯾﺎﻥ ﺍﺭﻭﭘﺎﯾﯽ ﻭ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﯾﻬﻮﺩﯼ ﺑﻮﺩﻧﺪ. ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﺍﺯ ﺳﻮﯼ ﯾﮏ ﺧﺎﻭﺭﺷﻨﺎﺱ ﻣﺠﺎﺭﺳﺘﺎﻧﯽ ﯾﻬﻮﺩﯼ ﺗﺒﺎﺭ ﺑﻨﺎﻡ ‏« ﺁﺭﻣﯿﻨﯿﻮﺱ ﻭﺍﻣﺒﺮﯼ ‏» ﺩﺭ ﺩﻫﻪ ۱۸۶۰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻭ ﻣﻄﺮﺡ ﮔﺸﺖ.

ﻃﺮﺡ ﺍﻭﻟﯿﻪ ﭘﺎﻥﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﺍﺯ ﺳﻮﯼ ﺗﺮﮎﻫﺎ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺷﺪ ﯾﺎ ﯾﻬﻮﺩﯾﺎﻥ؟

ﻧﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺗﺮﮎ ﻧﺒﻮﺩﻧﺪ؛ مهمترین آنها ‏«ﺁﺭﻣﯿﻨﯿﻮﺱ ﻭﺍﻣﺒﺮﯼ‏» یک یهودی ﻣﺠﺎﺭﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﻮﺩ. همچنین ‏«ﺩﻭﮔﯿﻨﯽ» ﺳﻔﯿﺮ ﻓﺮﺍﻧﺴﻪ ﺩﺭ ﭼﯿﻦ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ که ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺍﻏﺮﺍﻕﮔﻮﯾﯽ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺗﺮﮎﻫﺎ ﻣﯽﭘﺮﺩﺍﺯﺩ. و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ ﯾﻬﻮﺩﯼ ﺍﻧﮕﻠﯿﺴﯽِ دیگر به نام ‏«ﺁﺭﺗﻮﺭ لملی. ﺩﯾﻮﯾﺪ» که ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﺮﮐﯽ ﺑﻪ ﺍﻧﮕﻠﯿﺴﯽ را نوشت. ﺩﺭ ﻣﻘﺪﻣﻪ‌ی ﮐﺘﺎﺏ ۹۰-۸۰ ﺻﻔﺤﻪﺍﯼ او ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺭﯾﺸﻪ‌ی ﻫﻤﻪ‌ی ﻧﻈﺮﯾﺎﺕ ﭘﺎﻥ ﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﺭﺍ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺩﯾﺪ.

ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺕ ﭘﺎﻥﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﮐﺎﻣﻼ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺭﯾﺰﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ؟

ﺍﻧﮕﻠﺴﺘﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﺠﺎﺩ ﺍﯾﺪﺋﻮﻟﻮﮊﯼ ﭘﺎﻥﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺭﯾﺰﯼ ﺩقیق ﻭ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺩﺍﺷﺖ. ﻧﺨﺴﺖ باید توجه داشت که ﭼﻮﻥ ﺭﻭﺳﯿﻪ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﻧﻮﺯﺩﻫﻢ ﻗﺪﺭﺕ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺑﺎ ﺍﻧﮕﻠﺴﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﺳﯿﺎﯼ ﻣﺮﮐﺰﯼ، ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺭﻗﺎﺑﺖ ﺩﺍﺷﺖ، ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺭﺍﻫﮑﺎﺭﻫﺎﯼ ﺍﻧﮕﻠﺴﺘﺎﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪﻃﻠﺒﯽ ﺭﻭﺱﻫﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺍﻗﻮﺍﻡ ﺑﻮﺩ. ﭼﻮﻥ ۲۰ﺩﺭﺻﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺭﻭﺳﻬﺎ ﺭﺍ ﺗﺮﮎﻫﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ‌ﺩﺍﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺮﻗﯿﺰﻫﺎ، ﺗﺎﺗﺎﺭﺳﺘﺎﻥ، ﺍﺯﺑﮏﻫﺎ و ﺗﺮﮐﻤﻦﻫﺎ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ.  ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﯾﻦ ﭘﺎﻥﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﯾﮏ ﺑﺎﺯﯼ ﺑﺰﺭﮒ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎﺭ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻥ ﺭﻭﺳﯿﻪ ﭘﯽﺭﯾﺰﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ. ﺩﺭ ﺍﻭﺍﯾﻞ ﻗﺮﻥ ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ ﯾﻬﻮﺩﯼ ﺍﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺑﺮﻣﯽﺧﻮﺭﯾﻢ ﺑﻨﺎﻡ ‏«ﺁﺭﺗﻮﺭ. ﺩﯾﻮﯾﺪ» ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺧﻮﺩ ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﮎﺯﺑﺎﻥﻫﺎ ﺣﺲ ﺑﺮﺗﺮﯼ ﻧﮋﺍﺩﯼ ﻭ ﻧﮋﺍﺩﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺪﻫﺪ ﺍﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺎ ﺭﺍﻫﺒﺮﯼ ﯾﮏ ﯾﻬﻮﺩﯼ ﻣﺠﺎﺭﯼ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﭘﯿﺪﺍ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺣﺘﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ ﻣﺠﺎﺭ ﺑﻪ ﻣﺎﻭﺭﺍﺀﺍﻟﻨﻬﺮ، ﺁﺭﺍﻥ، ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻭ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻣﺴﺎﻓﺮﺕ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ‏«ﺳﯿﺎﺣﺖﻧﺎﻣﻪ ﺩﺭﻭﯾﺶ ﺩﺭﻭﻏﯿﻦ» ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺣﺘﯽ ﻟﺌﻮﻥ ﮐﺎﻫﻦ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ‌ی ﯾﻬﻮﺩﯼ ـ ﻓﺮﺍﻧﺴﻮﯼ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﭘﺎﻥ ﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﻣﯽﭘﺮﺩﺍﺯﺩ ﻭ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﭘﺪﺭﺍﻥ ‏«ﭘﺎﻥ ﺗﺮﮐﯿﺴﻢ» ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ. ﺗﺎ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﺍﻧﮕﻠﺴﺘﺎﻥ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭﯼ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺍﺯ ﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪﻩ ﺷﻮﺩ، ﺗﺮﮎ ﻫﺎ ﺍﺯ ﺳﺮﺯﻣﯿﻦﻫﺎﯼ ﺍﺳﺮﺍﺋﯿﻞ ﺧﺎﺭﺝ ﺷﻮﻧﺪ، ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻣﺘﺤﺪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ!! ﺍﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﭘﺎﻥ ﺗﺮﮐﯿﺴﻢ را ﺩﺭ میان ﺗﺮﮎﻫﺎ ﻭ ﭘﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﺍﻋﺮﺍﺏ ﺗﺮﻭﯾﺞ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﺗﺎ ﺍﻣﭙﺮﺍﻃﻮﺭﯼ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻓﺮﻭ ﭘﺎﺷﯿﺪﻩ ﺷﻮﺩ ﺣﺘﯽ ﺩﻭﺑﺎﺭ ﺗﺌﻮﺩﺭ ﻫﺮتﺻﻞ ﺑﺎ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﻤﯿﺪ ﻣﻼﻗﺎﺕ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺑﺘﻮﺍﻧﺪ ﺍﺳﺮﺍﺋﯿﻞ ﺭﺍ ﺑﻨﺎ ﮐﻨﺪ. ﻫﻢﺯﻣﺎﻥ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ‌ی ﺳﺘﺎﺭﺧﺎﻥ در آذربایجان ایران، شاهدیم که ﭘﺎﻥﺗﺮﮎﻫﺎ ﺍﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺮﮐﺎﻥ ﺟﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﺍﻣﭙﺮﺍﺗﻮﺭﯼ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻗﺪﺭﺕ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﭘﯽ ﺟﺪﺍ ﮐﺮﺩﻥ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺍﯾﺮﺍﻥ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺮﮎ‌ﻧﺸﯿﻦ ﺭﻭﺳﯿﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ. آنها ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻭ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ‌ی ﻗﺪﺭﺕ ﺗﺮﮐﺎﻥ ﺟﻮﺍﻥ ﺩﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻭ ﻋﺎﻡ ﺍﺭﺍﻣﻨﻪ ﺯﺩﻧﺪ.

در ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻮﺍﻫﺪ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ، ﺳﺮﺯﻣﯿﻦﻫﺎی قفقازی ﮐﻪ ﺍﺯ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺟﺪﺍ ﺷﺪه بودند، ﺩﻭﺳﺖ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺑﺮﮔﺮﺩﻧﺪ؟ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺕ ﭘﺎﻥ ﺗﺮﮐﯽ ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺯﻣﯿﻨﻪ ﺭﺷﺪ ﻧﺪﺍﺷﺖ؟

ﯾﮏ ﺭﻭﺍﯾﺘﯽ ﺍﺯ ﺣﺴﻦ ﺗﻘﯽﺯﺍﺩﻩ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ. ﺗﻘﯽﺯﺍﺩﻩ ﭘﯿﺮﻣﺮﺩﻫﺎﯾﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻗﻔﻘﺎﺯ، ﺑﺎﮐﻮ ﻭ ﮔﻨﺠﻪ ﺩﯾﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎﻥ ﺍﺷﮏﺁﻟﻮﺩ ﺑﻪ ﺗﻘﯽﺯﺍﺩﻩ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ: ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺪﯾﻢ ﻇﻠﻢ ﻭ ﺟﻮﺭ ﻣﺎﻣﻮﺭﺍﻥ ﺭﺍ ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺑﺨﺸﯽ ﺍﺯ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻭ ﺳﺮﺯﻣﯿﻦﭘﺪﺭﯼﺷﺎﻥ ﺑﺎﺷند.

ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎنیﻫﺎﯼ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﺳﺘﺎﺭﺧﺎﻥ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺍﻭ ﺳﻔﺎﺭﺕ ﺭﻭﺱ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎﺩ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﺩﺭ ﺍﻣﺎﻥ ﺑﻮﺩﻥ ﭘﺮﭼﻢ ﺭﻭﺱ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺼﺐ ﮐﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺩﺍﺭﺩ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ: ‏«ﻣﻦ ﻣﯽﺟﻨﮕﻨﻢ ﮐﻪ ﻫﻔﺖ ﺩﻭﻟﺖ ﺯﯾﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺑﺎﺷﻨﺪ‏» ﻫﻤﻪ ﺭﻓﺘﺎﺭ و ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺳﺘﺎﺭﺧﺎﻥ ﻧﺸﺎﻥﺩﻫﻨﺪﻩ ﻭﻓﺎﺩﺍﺭﯼ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺍﺳﺖ. ﺍﻣﺎ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﺳﺘﻘﻼﻝ ﺟﻤﻬﻮﺭﯼ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ، ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻥ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺷﻮﺭﻭﯼ ﺩﺭ ﭘﯽ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺳﻨﻮﺍﺕ ﺍﺧﯿﺮ ﺟﻌﻞ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﺯﻣﺎﻧﺪﻩ ﺣﺰﺏ ﺩﻣﻮﮐﺮﺍﺕ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺩﺍﻣﻦ ﺯﺩﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﺳﺘﺎﺭﺧﺎﻥ ﻣﻠﯽ ﻧﺒﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮﺍ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﯿﻨﺎﻥ ﻭ ﺗﻬﺮﺍﻧﯽﻫﺎ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ ﻣﯽﮐﺮﺩ ﺗﺎ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺭﻓﺘﻪ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎﺯﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﺟﻌﻞ ﻭ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺍﺳﺖ.

ﺁﯾﺎ ﮐﺸﻮﺭﻫﺎﯼ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺩﻭﻟﺖ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺍﺯ ﭘﺎﻥﺗﺮﮎﻫﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟

ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﻭﻟﺖ باکو ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﺍﺯ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﭘﺎﻥ‌ﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﯽ ﻭ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺍﻫﺪﺍﻑ ﺍﺻﻠﯽ ﭘﺎﻥ ﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﺍﺗﺤﺎﺩ ﺗﺮﮎﻫﺎﯼ ﺟﻬﺎﻥ ﺍﺳﺖ. ﺧﻄﺮ ﻭﺍﻗﻌﯽ ﭘﺎﻥﺗﺮﮐﯿﺴﻢ ﺩﺭ ﺁﺳﯿﺎﯼ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻼﺵ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﯿﻦ ﺗﺎﺟﯿﮏﻫﺎ ﻭ ﺍﺯﺑﮏﻫﺎ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﺍﯾﺠﺎﺩ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺻﻮﺭﺕ ﭘﺎﯼ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻧﯿﺰ ﻭﺳﻂ ﮐﺸﯿﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ.»