گروه سیاسی: مردمان شهرها و روستاهای واقع در منطقه شمال ارس، پس از اشغال این منطقه از ایران توسط ارتش تزاری و انعقاد معاهدات ننگین گلستان (۱۸۱۳) و ترکمن‌چای (۱۸۲۸) قیام‌های متعددی برای رهایی از حاکمیت اشغال‌گر تزاری و بازگشت به ترکیب ایران به پا کردند که متأسفانه بر اثر برتری تسلیحاتی ارتش تزاری و فقدان حمایت از سوی دولت قاجاری وقت ایران، این قیام‌های مردمان ارس سرکوب شدند.
در بخشی از نتایج تحقیقات عاکف نقی، محقق تاریخ که در سایت مدراتور منتشر شده، درباره برخی از قیام‌های مردمان شجاع شمال ارس در قرن نوزدهم آمده است: «حکومت تزاری پس از نابود کردن خاندان‌های حاکم محلی، خانات را به ولایت‌های امپراتوری تزاری تبدیل کرد و فرماندهان افسران روسی در این ولایت‌ها به حکومت محلی منصوب شدند… ولایت‌های شکی، شیروان، قراباغ و لنکران از نظر اداری تابع رئیس ناحیه نظامی استان‌های مسلمان بود که مرکز استقرار آن در شهر شوشی بود و استان‌های باکو، قوبا و دربند تابع فرمانده نظامی داغستان بود که مرکز حکومتش شهر دربند بود. قلمرو خانات گنجه جزء واحدهای اداری ایجاد شده در قلمرو گرجستان شرقی در آن دوره بود. این نظام حکمرانی را روش فرمانداری نظامی می‌نامیدند… استعمارگران تزار از همان سال‌های اول توجه جدی به مهاجرت و اسکان روس‌ها در قفقاز داشتند. به این ترتیب، روس‌هایی که در قفقاز مستقر شدند، می‌بایست تکیه‌گاه تزاریسم می‌شدند و نقش تکیه‌گاه اصلی را در تحت اطاعت نگه داشتن این مناطق ایفا می‌کردند. در نتیجه این سیاست، تا اوایل قرن بیستم بیش از ۴۰ روستای روسی در آذربایجان (نام جعلی که بعدها برای منطقه شمال ارس بکار رفت) ساخته شد…

-قیام آخرین خان لنکران علیه روس‌ها
از آغاز دهه ۳۰ قرن نوزدهم، قیام‌هایی علیه استعمارگران روسی در مناطق جار – بالاکند، لنکران، شیروان و سایر مناطق رخ داد. قیامی که در اوایل مارس ۱۸۳۱ به رهبری آخرین خان لنکران، میرحسن خان آغاز شد، یکی از قدرتمندترین قیام‌های مردمی بود. در زمانی اندک تا هزار سوار مسلح دور میرحسن خان برای قیام جمع شدند. با وجود تمام تلاش‌های دولت روسیه، شورش لنکران حدود ۲ ماه به طول انجامید و تنها پس از ورود نیروهای اضافی تزاری، این قیام سرکوب شد.

گسترده‌ترین قیام ضد روسی در قوبا
در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ قرن نوزدهم، قدرتمندترین و گسترده‌ترین قیام ضد روسی و ضد استعماری (توسط مردمان شمال ارس) قیام ۱۸۳۷ قوبا بود. قیام کنندگان در روستای خلوق، حاجی محمد، کدخدای خلوق را به‌عنوان رهبر خود انتخاب کردند. بخش عمده ایالت قوبا به تصرف قوای حاجی محمد درآمد. از اینجا قیام کنندگان به سمت شهر قوبا حرکت کردند و در حومه شهر اردو زدند. تعداد قیام کنندگان در مدت کوتاهی به ۱۲ هزار نفر رسید. اما، حمله نیروهای یارعلی و اوستا عثمان از رهبران این قیام به قوبا نتیجه مورد انتظار را نداشت. حاجی محمد مجبور به اتمام محاصره شهر قوبا شد و به روستای خلوق بازگشت. حاجی محمد دستگیر و زندانی شد. بخشی از قیام‌کنندگان به سمت کوه‌ها عقب‌نشینی کردند و به مبارزه ادامه دادند. ۳۶ نفر از رهبران قیام در یک دادگاه صحرایی نظامی حکومت تزاری محاکمه شدند. گروهی از آنها از جمله حاجی محمد اعدام شدند.

قیام شکی
یکی دیگر از قیام‌های ضد اشغال‌‌گران، در سال ۱۸۳۸ در استان شکی رخ داد. در اول سپتامبر همان سال، قیام‌کنندگان بدون مواجهه با هر مقاومتی، وارد شهر شکی شدند. این نقطه اوج قیام شکی بود. اما بعدا در نتیجه درگیری شدید، قیام کنندگان پس از چند روز مجبور به ترک شهر شکی شدند. بیش از ۱۰۰ نفر از قیام‌کنندگان تحت تعقیب سربازان روسی و سواره نظام سلطان ایلیسو کشته شدند و به فرماندهی نظامی تزاری تحویل داده شدند. از جمله مشهدی محمد به همراه شورشی معروف، یارعلی با گروهی حدود ۲۰۰ نفره در مرزهای شکی تحرکاتی داشتند و به دنبال حمله‌ای جدید بودند. اما، در پایان سپتامبر ۱۸۳۸، نظامیان حکومت تزاری قیام‌کنندگان را شکست دادند و مشهدی محمد با مشقت فراوان توانست به ایران برود. با وجود شکست، این قیام‌ها بی‌اثر نماندند. این قیام‌ها بیان‌گر عزم مردم برای مبارزه با رژیم استعماری تزاری بودند و حکومت تزاری مجبور شد تغییراتی را در نحوه اداره این مناطق ایجاد کند…»
گفتنی است به نظر می‌رسد سیاست تغییر ترکیب جمعیتی کنونی در جمهوری آذربایجان برای انکار و تغییر هویت شیعی این جمهوری به‌طور خزنده و گاه با سرعت دنبال می‌شود و جمعیت‌های غیرشیعی از جمله وهابی، یهودی و پیروان فرقه‌های ضاله نظیر بهایی و نورچی و سایر فرقه‌های ظاهراً مذهبی در جمهوری آذربایجان گسترانده می‌شوند. این روش نوعی تداوم و تکرار تجربه‌های حکومتی گذشته در تغییر ترکیب جمعیت این دیار است!