گروه فرهنگ و ادب/ شیوا صفری: یلدا یا شب چله، یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که در آخرین شب پاییز، برگزار و به عنوان بلندترین شب سال شناخته می‌شود. در گذشته، ایرانیان بر این باور بودند که در شب یلدا، تاریکی بر روشنایی غلبه می‌کند و با گذشت زمان، روشنایی دوباره بر تاریکی چیره می‌شود. به همین دلیل، این شب را به عنوان نمادی از پیروزی روشنایی بر تاریکی جشن می‌گرفتند.
در این شب طولانی مردم دور هم جمع می‌شوند و با خوردن میوه‌های مختلف، قصه‌گویی، و فال‌گیری، شب را به صبح می‌رسانند. از جمله میوه‌هایی که در شب یلدا خورده می‌شود، می‌توان به انار، پرتقال، خرمالو و سیب اشاره کرد. در برخی مناطق ایران، حتی رسم بر این بود که در این شب آتش روشن کنند و از روی آن بپرند. این کار به عنوان نمادی از گذر از تاریکی به روشنایی انجام می‌شد.
در سال ۱۳۹۹، یونسکو شب یلدا یا چله را به عنوان میراث ناملموس جهانی ثبت کرد. اما یلدا به چه معناست؟ ریشه نام یلدا به زبان‌های سریانی و آرامی باز می‌گردد. در این زبان‌ها، یلدا به معنای «تولد» یا «زایش» است. برخی بر این باورند که این نام به تولد خورشید در روز اول زمستان اشاره دارد.
اما در آذربایجان مردم در کنار به کار بردن واژه‌ی یلدا، بیشتر از واژه‌ی «چله» استفاده می‌کنند که به نظر واژه‌ی صحیح ایرانی آن است. فریدون جنیدی، استاد زبان‌های باستانی، چندی قبل و در برنامه‌ای تلویزیونی بیان کرد «یلدا را نمی‌شناسد» و ادامه داد: «یلدا نامی سریانی و عربی است و اگر جشن کهن ایرانی است، چرا ما نام ایرانی به کار نبریم؟ این همواره به نام «شب چله» و طولانی‌ترین شب سال بوده است. از نظر دانش اخترشناسی و ریاضی یکی از بزرگ‌ترین پدیده‌های دانشی ایران باستان و نیاکان ما بوده است و همواره به نام چله خوانده می‌شده و اگر جشن ایرانی است ما باید افتخار کنیم و نام ایرانی را بگوییم. چنین پیداست، پیش از این‌که گاهشماری بر اساس ماه و ۳۰ روز پدید بیاید، ما یک گونه گاهشماری داشتیم که ۴۰ روز بوده که آثار آن را می‌توانیم در چله بزرگ و چله کوچک، چله گرما و چله سرما، پیلاچله در مازندارن، چله نشستن و چلچلی بیینیم، همه این‌ها نشان می‌دهد که عدد ۴۰ یک واژه گرامی نزد ما ایرانیان بوده است، هیچ‌گاه عدد ۳۰ یا ۵۰ این حالت را نداشته است. ما باید بگوییم «چله» و نباید بگوییم «یلدا». این یک جشن کهن است.»
شب یلدا در فرهنگ عامه: در فرهنگ عامه ایران، شب یلدا با نمادهای مختلفی همراه است. از جمله این نمادها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
انار: انار نیز یکی از نمادهای شب یلدا است. انار در فرهنگ ایرانی نماد باروری و فراوانی است.
پرتقال: این میوه نیز در شب یلدا خورده می‌شود. پرتقال در فرهنگ ایرانی نماد شادی و خوشبختی است.
خرمالو: خرمالو نیز در شب یلدا خورده می‌شود. خرمالو در فرهنگ ایرانی نماد عشق و محبت است.
سیب: سیب نیز در شب یلدا خورده می‌شود. سیب در فرهنگ ایرانی نماد زیبایی و طراوت است.
به طور کلی شب چله در ایران و ادبیات آن جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از شاعران و نویسندگان ایرانی در آثار خود به این شب اشاره کرده‌اند. از جمله استاد سید محمد حسین شهریار؛ شاعر شیرین سخن، شب‌نشینی‌های زمستان و نقل داستان‌ها و روایات را در منظومه پایدار «حیدربابایه سلام» چنین به تصویر منظوم کشیده است:
قـــاری‌ننه گئجـه نــاغیل دینده
کولک قالخوب قاپ باجانی دوینده
من قاییدوب بیرده اوشاق اولیدیم
بیر گول آچوب اوندان سورا سولیدیم
Δ
Thursday, 21 November , 2024