اشاره به سفینه تبریز: آذربایجان در تاریخ ایران ؛ چه قبل و چه بعد از اسلام از کانون های مهم فرهنگ و تمدن بوده است. اهمیت مذهبی آذربایجان قبل از اسلام از آتشکده‌های مهم آن و بعد از اسلام در رسمیت یافتن مذهب شیعه توسط  شاه اسماعیل صفوی قابل مشاهده است.

آذربایجان در تاریخ سیاسی ایران نیز دارای اهمیت زیادی است و بارها توسط بیگانگان مورد هجوم واقع شده است. این خطه سرسبز در تاریخ فرهنگی؛ ادبی و هنری ایران صدها چهره شاخص ارایه داده است که اغلب از ارکان شعر ؛ موسیقی ؛ هنر و ادب ایران زمین هستند.

چندی پیش یک کتاب منحصر به فرد و بسیار ارزشمند به صورت عکسی چاپ و منتشر شده است که آیینه فرهنگ ؛ ادب ؛ علم و دانش آذربایجان عصر خود است. یکی از نویسندگان پرکار تبریز به نام ؛ ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی ؛ در اوایل قرن هشتم هجری مجموعه‌ای گرانبها از آثار موجود در کتابخانه خویش را در کتابی به نگارش درآورد که اینک شایسته تحقیق و پژوهش مضاعف دانش پژوهان و محققان آذربایجانی است. نسخه‌هایی که از آثار مختلف در این مجموعه آمده است هم به دلیل قدمت آنها و هم به دلیل با سواد بودن کاتب مجموعه از اهمیت و ارزش بسیاری برخوردار است. در حقیقت سفینه تبریز آیینه‌ای از وضع فرهنگی تبریز در باشکوه‌ترین دوران حیات فرهنگی آن، یعنی در نیمه دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. در این اآیینه است که می‌توان دید چه دانشمندان و ادبا و شعرایی در تبریز به سر می بردند. اهل علم و ادب تبریز به چه کتابهایی علاقه داشتند و چگونه از متون فارسی و عربی استفاده می‌کردند و چگونه به زبان فارسی و لهجه فهلوی شعر می گفتند.

سفینه گرانبهای تبریز که شامل معرفی ۲۰۹ رساله و مطالب مستقل دیگر است و در ۳۶۸ برگ چهار ستونی در قطع رحلی بزرگ تدوین شده است از وجوه مختلفی برای تاریخ و فرهنگ ایران و آذربایجان اهمیت دارد. نخستین اهمیت آن را در اشکار ساختن زبان رایج در تبریز در قرن هفتم و هشتم هجری است. بر اساس فهلویاتی که مولف سفینه تبریز گردآوری و درج کرده و منبعی ارزشمند برای مطالعه زبان شناسان و علاقمندان زبان دیرین آذربایجان است، به خوبی آشکار می‌شود که در این دوره هنوز زبان تبریز به ترکی آذری تغییر نیافته بود. (برای نمونه نگاه کنید به رساله ۱۲۴؛ ص۵۳۳)

در یک قسمت از این کتاب نویسنده خود مستقیماً این زبان را زبان تبریزی می‌خواند :

دَچَان چوچرخ نکویت مو ایر رهشه مهر دورش

چَوِ ش دَ کارده شکویت ولَول ودَارد سَرِ یَوه

پَری بقهر اره میر دون جو پور زون هنرمند

پروکری اَنزوتون منی که آن هزیوه

اکیژ بحتَ ورامرو کی چرخ هانزمَویتی

ژژور منشی چو بخت اهون قدریوه

نه چرخ استه نبوتی نه روزو ورو فوتی

زوِ م چو واش خللیوه زمم حو بورضی ربوه

اهمیت دیگر این میراث ارزشمند در مورد موسیقی آذربایجان است که برخی در صدد ساختن شناسنامه غیر ایرانی برای آن هستند؛ مطالب این کتاب دلیل روشنی بر بطلان این تلاشها است.

از دیگر سوی سفینه تبریز برای تاریخ ادبیات و زبان فارسی آذربایجان نیز کتابی ارزشمند محسوب می‌گردد. گردآورنده متن سفینه قسمت عمده آثار شعرای آذربایجان هم عصر خود را در مجموعه ثبت و ضبط کرده است؛ شعرایی که اکنون از برخی از آنها هیچ اثری در دست نیست. از آن جمله می‌توان به اشعار جلال الدین عتیقی تبریزی، مجدالدین ملک محمود بن مظفر تبریزی،  مجدالدین محمد تبریزی و عزالدین عطایی اشاره کرد.