گروه جامعه/ وحید رنجبری: بر آن هستیم تا در این مطلب با بهره گیری از منابع معتبر و تحقیقات ادبی اساتید بنام کشور ترکیه، به بررسی میزان نفوذ زبان و ادبیات پارسی در زبان و ادبیات ترکی عثمانی و ترکی استانبولی بپردازیم. پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی، سیاست دولت ترکیه در راستای کاهش واژگان پارسی و عربی از زبان ترکی عثمانی قرار گرفت. اما این امر موجب شد که واژه هایی از زبان های اروپایی بویژه انگلیسی و فرانسوی به جای واژه ای خارج شده پارسی به زبان استانبولی وارد شود.

برای توضیح بیشتر به یکی از مستندترین تحقیقات صورت گرفته در این حوزه مراجعه خواهیم نمود. کتابی با عنوان «در پنجاهمین سال جمهوریت، زبان توسعه یافته و اختصاصی شده‌ی مان» ^(۱) به قلم و تلاش خستگی ناپذیر پروفسور و ادیب نامدار ترکیه ای عمر آسیم آکسوی.^(۲) در صفحه‌ی ۸۵ این کتاب، پروفسور آکسوی و تیم تحقیقاتی شان نتایج بررسی های خود درباره‌ی روند ایجاد تغییرات هفتاد ساله در ساختار زبان ترکی از عثمانی به استانبولی را در غالب یک جدول منتشر نموده اند که در ادامه همراه با بازگردانی به پارسی خواهد آمد:  

این جدول که در برگیرنده‌ی فاصله‌ی زمانی بین سال های ۱۹۰۱ میلادی تا ۱۹۶۹ میلادی می باشد بخوبی نشان می دهد که چگونه زبان و ادبیات ترکی عثمانی تحت تاثیر و نفوذ غیر قابل انکار دو زبان پارسی و عربی بوده است، بطوری که زبان عربی با حدود ۱۳۰۰۰ واژه ۴۵ درصد از واژگان ترکی عثمانی را تشکیل می‌داده و زبان پارسی با حدود ۳۷۰۰ واژه ۱۳درصد و مجموع زبان های غربی بویژه انگلیسی و فرانسوی با حدود ۱۳۰۰ واژه، تنها ۴ درصدی آن را. درحالی که خود زبان ترکی با اختصاص تنها ۱۱۰۰۰ واژه، ۳۸ درصد از ۲۹۰۰۰ واژه ی زبان ترکی عثمانی را به خود اختصاص داده است.
اما با ادامه ی روند ایزوله سازی و توسعه ی زبان ترکی که توسط جمهوری تازه تاسیس ترکیه به صورت جدی دنبال گشت، زبانی به نام «ترکی استانبولی» پدید آمد.

در این زبان جدید با تغییر خط نوشتاری و نیز معادل سازی ها و جایگزینی کلمات ترکی با واژه های پارسی و عربی و کاهش میزان واژه های عربی و پارسی، حضور گسترده و بدور از عقلانیت واژه هایی از زبان های غربی بویژه فرانسوی در زبان استانبولی چشمگیر شد.

بر اساس تحقیقات پروفسور آکسوی در سال ۱۹۶۹ میلادی، حدود ۵۳۰۰ واژه یعنی ۱۹ درصد از واژگانِ زبان استانبولی، عربی بودند، حال آنکه در همین زمان زبان پارسی با حدود ۱۰۰۰ واژه، ۳٫۵ درصد از واژگان این زبان را تشکیل می داده است. اما مجموع زبان های غربی بویژه فرانسوی با رشد چند برابری نسبت به سال ۱۹۰۱ در حدود ۴۰۰۰ واژه یعنی ۱۴٫۵ درصد از واژگان ترکی استانبولی را بخود اختصاص داده اند. که نشان دهنده ی رشد فزاینده ی حضور واژه های غربی و بویژه فرانسوی در زبان جدید ترکی می باشد.

این درحالی است که خود زبان ترکی با اختصاص تنها ۱۷۵۰۰ واژه تنها ۶۴ درصد از مجموع ۲۷۸۰۰ واژه ی زبان ترکی استانبولی را به خود اختصاص داده است.^(۳) جهت آشنایی بیشتر با چگونگی روند کاستن از واژگان پارسی و افزودن به واژگان زبان های غربی به پژوهش جامعی در همین زمینه از پروفسور کامیله ایمر^(۴) با نام «تحقیقی بر پایه ی اختصاصی شدن زبان نوشتاری ترکی از آغاز انقلاب و تغییر زبان تا پایان سال ۱۹۶۵ میلادی»^(۵) نیز می توان استناد کرد. در این تحقیق پروفسور کامیله ایمر و تیم تحقیقاتی شان مکتوبات و منابعی نوشتاری را در سه گروه روزنامه ها و مجلات و کتاب های داستان مورد بررسی قرار داده اند که نتایج آن در پی خواهد آمد:

با وجود همه ی تلاش های صورت گرفته در راستای ایزوله نمودن و کاهش حضور تاثیر گذار و پررنگ زبان و ادبیات پارسی در زبان تازه ایجاد شده ی ترکی استانبولی از سوی جمهوری تازه پاگرفته ی ترکیه و بخصوص موسسه زبان ترکی، همچنان شاهد حضور تاثیرگذار زبان و ادبیات پارسی در همه حوزه های زبان و ادبیات ترکیه بویژه حوزه ی شعر هستیم. نیز در جدید ترین بررسی انجام پذیرفته توسط موسسه ی زبان ترکی کشور ترکیه، زبان پارسی با داشتن ۱۳۵۹ واژهی  کاربردی پس از زبان های عربی و فرانسه بیشترین میزان واژه خارجی را در زبان ترکی استانبولی دارا می باشد.

پی نوشت‌ها:  (۱) Cumhuriyetin 50. Yılında Gelişen ve Özleşen Dilimiz
(2) Ömer Asım Aksoy   ۱۸۹۸, Gaziantep _ 1993, Ankara
3) Cumhuriyetin 50. Yılında Gelişen ve Özleşen Dilimiz
(4) Kâmile İmer
(5) TÜRK YAZI DÎLÎNDE DİL DEVRİMİNİN BAŞLANGICINDAN 1965 YILI SONUNA KADAR ÖZLEŞME ÜZERİNE SAYIMA DAYANAN BİR ARAŞTIRMA

بیت شعری فارسی به خط سلطان مصطفی سوم امپراطور عثمانی