روه فرهنگ آذرپژوه: ایرانیان آثار فرهنگی و مذهبی پرباری را در سرزمین های عثمانی (ترکیه فعلی) از خود به یادگار گذارده اند. جدای از کتیبه‌های بی‌شمار به زبان فارسی که در جای جای فلات آناتولی به وفور به چشم می خورد و این نشان از گسترش و نفوذ فرهنگ ایرانی به ویژه زبان فارسی در آن مناطق دارد، در شهرهای بزرگ این منطقه مساجد ایرانی زیادی به چشم می خورد. یکی از این مساجد در بخش آسیایی استانبول، روبروی تنگه بسفر واقع در منطقه اسکودار در خیابان سیداحمد دره سی قرار دارد. این مسجد در مدخل ورودی گورستان ایرانیان بنا شده و غسال خانه و کتابخانه کوچکی را نیز در خود جای داده است.

این مسجد تماما بر فراز یک بلندی قرار دارد و با یک درب ورودی زیبا و فضایی دلپذیر، دلها و چشم ها را می‌نوازد. همچنین منبر، محراب و کتیبه‌های داخلی مسجد بسیار زیبا و در اوج استواری و استحکام، به نام خوشنویسان مشهور ایرانی زیبنده شده است. بر سقف مسجد دو سوره مبارکه «فاتحه الکتاب» [حمد] و «کوثر» به خط ثلث بسیار زیبا به صورت مدور نگاشته شده و تمامی دیوارها و اطراف کتیبه‌ها با تذهیبی لاجوردی و قرمز به سبک محلی آراسته شده است که همه حکایت از شور هنری و عشق و ایمان جامعه ایرانیان این منطقه دارد.

در سمت چپ پله های ورودی مسجد، بنایی موسوم به بنای مشروطه و در قسمت بالای پله ها، قبرستان ایرانیان دیده می شود. این قبرستان را غسالخانه ای مجهز به سردخانه و آب انبار و یک آشپزخانه و قهوه خانه به عنوان ملحقات و امکانات جانبی آن تکمیل می کند.

 این مسجد به دلیل هم جواری با قبرستان ایرانیان در ایام سوگواری و مواقع خاصی از جمله مراسم ترحیم و تشییع اعیاد و ایام سوگواری مذهبی و ماه های رمضان مورد بهره برداری قرار می گیرد؛ که به دلیل برخی جاذبه های معنوی و باورهای مذهبی، مورد توجه ویژه اتباع غیر ایرانی و غیر شیعی نیز بوده است. بنا بر روایات تاریخی در آیین عزاداری ماه محرم، شماری از ایرانیان و حتی غیر ایرانیان و از جمله برخی در قالب دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی و قمه‌زنی پس از برگزاری مراسم در مسجد والده خان در دیگر سوی استانبول، روانه میدان اسکودار شده و سپس با طی مسیری طولانی به مسجد سیداحمددره سی می‌آمدند و این مراسم با خواندن فاتحه بر قبرستان ایرانیان پایان می‌گرفت. به این مراسم ایرانیان «دوونمه سی» می گفتند. این گروه های عزاداری برروی یک اسب و یا قاطر یک گهواره نوزاد، یک کبوتر و شمشیری خونین می گذاشتند و اسب را به عنوان یدک آرام آرام همراه می آوردند و در دسته هائی به صورت دوطرفه حرکت می‌کردند. این مراسم که در زمان عبدالمجید دوم و طی سال های مشروطیت نیز اجرا می‌شده است اکنون نیز در روز عاشورا و برخی لیالی ماه مبارک رمضان در این مکان برپا می‌شود و اهالی شهرهای دیگر ترکیه نیز در آن شرکت می کنند.