گروه سیاست آذرپژوه: با فروپاشی دولت عثمانی که مبنای آن بر حول محور ادامه خلافت عثمانی و گرد آمدن کلیه مسلمانان در زیر لوای خلیفه واحد و جهاد با کفار و مسلمان کردن یا جزیه گرفتن از آنها به حیات خود ادامه داده بود، سرزمین‌های باقی مانده که عموماً در قلمرو آسیای صغیر یا آناتولی بودند، با بحران هویتی جدی رو به رو شدند و در موج ناسیونالیستی که در جهان آن روزگار به تفکر غالب درآمده بود، فرهنگ غالب که دولتمردان عثمانی نیز از آن طیف بودند مجال بروز یافت. در همین دوره بود که هویت و حتی زبان ترکى پا به عرصه حیات گذاشت.(۱)

در سال ۱۹۲۱ با مهندسی ملت جدید “ترک” که نوع جدیدی از خرده امپریالیسم محلی بود، سایر ملت های قدیمی ساکن در آناتولی به صورت خشن سرکوب و یا با سیاست های فرهنگی مورد استحاله قرار گرفتند. و در همین زمان بود که کشور جدیدی با نامی نا آشنا به نام «ترکیه» در عرصه سیاسی ظاهر شد.

کلمه ترک در این نام واژه ای ناآشنا نبود؛(۲) اما پسوند “ـیّه” مانند بسیاری از نامجاهای آناتولی، ریشه یونانی و سپس لاتین داشت.(۳) سرزمینی متشکل از اقوام متعددی مانند ترک ها، کردها، ارمنی ها، یونانی ها و… که حاضر به اعطای حقوق بدیهی سایر ملت ها نبوده و سعی در ذوب آنان داشت، به زودی با نام خود مشکل پیدا کرد و چنان که دیده شد این اعتراض ها به فضای رادیو – تلویزیونی و حتی به صحن مجلس نیز کشیده شد.(۴)

اما بر خلاف نظر بسیاری از منتقدین، واژه “ترکیه” توسط طیف فکری “گنج تورکلر” و طرفداران آتاترک یا خود وی ساخته نشده است. پیش از آن حکومت مملوکان که از سال ۶۴۸ تا ۹۲۳ هجری حکومت مصر را بر عهده داشتند در برخی منابع با نام “دوله الترکیه” شناخته شده اند.(۵) ولی پسوند الحاق شده بر نام ترک (۶) در این جا پسوندی عربی و اسمی بود و نه یونانی و مکانی.

اما ریشه کهن تری که از واژه ترکیه شناخته شده است به کتاب “چهل مجلس” نوشته “علاءالدوله سمنانی” (درگذشته به سال ۷۲۴ هجری) بر می گردد که از ترکیب کلمه ترک و تاء تانیث عربی، در ذکر کنیزک ترک دیده می شود: «امروز کنیزکی و سریتی از پیش سلطان می آورند و حق من است، به کسی دیگر ندهی! چون ساعتی برآمد، شخصی آمد و کنیزکی را بیاورد که شیخ به هرکس که داند بدهد. شیخ زنگی را طلب کرد و به او داد. و اکنون فرزندان او همه ترک چهره اند که از آن ترکیه اند».(۷)

با این تفاصیل پیداست که ریشه نام کشور ترکیه به اوایل قرن بیستم می رسد اما ریشه کلمه ترکیه به چندین سده دورتر راه پیدا می کند که برخلاف پندار غرورآمیز و سخنان پرطمطراق ملی گرایان تندرو ترکیه گاه مفهومی تحقیرآمیز داشته است.

????پانوشت ها

 ۱-  زبان محاوره ای و مکاتبه ای عثمانی زبانی “پیجین” یا “کرئول” محسوب می شد که از آمیختگی زبان های فارسی و عربی و ۲۵% لغات ترکی تشکیل یافته بود و معیار واحدی نیز برای این زبان مشخص نبود.

۲- هر چند که این نام در عثمانی و سایر جاها بار معنایی منفی داشت. در آذربایجان هنوز هم به افراد ساده لوح و بی سواد “تؤرکی سایا” گفته می شود که به معنی “ترک مانند” است. شبیه این وضعیت در بین اعراب نیز دیده می شود که به اقوام وحشی عرب “اعرابی” گفته می شود و این مورد در قرآن نیز دیده می شود.

۳- – Latin -ia and Ancient Greek -ία ‎(-ía), -εια ‎(-eia)

این پسوند در بسیاری از نامجاهای جهان دیده می شود: سوریه، سیبریه، قسطنطنیه و در تلفظ نامهای بین المللی مانند Algeria, brazilia, India و غیره

۴- مناظره یوسف خلیج اوغلو و عایشه حر در خصوص مفهوم ترک: عایشه حُر: نام ترکیه نخستین بار در ۱۹۲۱ استفاده شد/ خلج اُغلو: ویژگی های اخلاقی منشاء نژادی دارند

عضو ارشد حزب عدالت و توسعه: چیزی به اسم تُرک وجود ندارد

۵- برای مثال کتاب التحفه الملوکیه فی الدوله الترکیه نوشته بَیبَرس منصوری (متوفی ۷۲۵)، که خود سپاهی و دولتمرد و مورخ مملوکی بود و روی‌دادهای ۶۴۷ تا ۷۱۱ را به صورت سال‌شمار به رشته تحریر درآورده است. (چاپ عبدالحمید صالح حمدان، قاهره ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷)

۶- چنان که دیده می شود در این جا نیز اقلیت ترک که بنا به حقایق صریح تاریخی باز در خیل آنان چرکسها و ایرانیان نیز بودند بر اکثریت جامعه عرب و قبطی و… حکومت می راندند ولی نام خود را به کل جامعه تحمیل کرده بودند.

۷- شیخ علاءالدوله سمنانی؛چهل مجلس؛ تحریر امیر اقبال سیستانی؛ به اهتمام عبدالرفیع حقیقت؛ شرکت مولفان و مترجمان؛ تهران؛ ۱۳۵۸؛ مجلس چهل و سوم؛ صفحه ۱۱۸