گروه سیاست؛ ارامنه‌ی قراباغ با به دست‌گیری کنترل نواحی قراباغ کوهستانی، استانی خود مختار در جمهوری آذربایجان، و اشغال هفت ناحیه پیرامونی آن در خاک جمهوری آذربایجان به عنوان مناطق حایل، موفق شدند حدود یک پنجم اراضی جمهوری آذربایجان را به کنترل خود درآورند. این روند بتدریج از آغاز فروپاشی شوروی تا ۱۹۹۴ ادامه یافت و در ماه مِی ۲۰۰۴ گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا (متشکل از نمایندگانی از یک کشور منطقه ای، یعنی روسیه، و دو کشور خارج از منطقه، یعنی فرانسه و ایالات متحده) آتش بس را بین ارامنه و آذری‌ها برقرار کرد. نهایتا این روند با جنگ سال ۲۰۲۰ و بازپس‌گیری مناطق پیرامون قراباغ، وارد مرحله جدیدی شد. البته نباید از تاثیرگذاری تحولات جهانی مانند مناقشه اوکراین، بحران انرژی و افزایش تقاضای جهانی در دوره پساکرونا که اهمیت ترانزیتی قفقاز را افزایش داده، غفلت کرد.

آذربایجان از قراباغ، تنها منطقه‌ی شوشا را گرفته است

بهرام امیراحمدیان در گفت‌وگو با آذرپژوه در تشریح آخرین وضعیت مناقشه‌ی قرا‌باغ اظهار داشت: مسئله‌ی قره‌باغ و مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان بر سر آن سابقه طولانی دارد و بنده جزو اولین کسانی بودم که در سال ۱۳۶۸ و در نشست وزارت خارجه در مورد آینده قرا‌باغ هشدار دادم که اگر این موضوع جدی گرفته نشود بعداً تبدیل به مشکل بزرگ منطقه می‌شود که البته بعداً مورد اعتراض وزیر امور خارجه ارمنستان نیز قرار گرفت. در حال حاضر نیز آذربایجان سرمست از پیروزی بوده چون توانسته اراضی اطراف قراباغ را بدست آورد، هرچند که از منطقه قره‌باغ و مرکز آن یعنی خان‌کندی، تنها منطقه شوشا را گرفته است بنابراین ارامنه هنوز در قراباغ ساکن هستند و همچنین حضور دو هزار نیروی حافظ صلح روسیه در این منطقه نیز نادیده گرفته می‌شود.

وی ادامه داد: یکی از موارد مورد اختلاف وضعیت کریدور زنگزور بوده که مورد تاکید آذربایجان براساس موافقتنامه آتش‌بس است. البته باید توجه داشت که این موافقتنامه محمل قانونی ندارد و تنها بین ارمنستان و آذربایجان و همچنین روسیه به عنوان یکی از سه کشور عضو گروه مینسک (این گروه شامل ایالات متحده، فرانسه و روسیه است) منعقد شد. از همین روی این سند باید توسط روسای گروه مینسک و سازمان امنیت همکاری در اروپا تصویب شود یا به شورای امنیت سازمان ملل برود که این‌گونه نشد.

پوتین به دنبال کشیدن دیوار حائل از سرزمین‌های شمالی ایران تا دریای سیاه است

این استاد دانشگاه با اشاره به برنامه روسیه در این منطقه گفت: پوتین در راستای سیاست‌ رویارویی با ناتو به دنبال کشیدن دیوار حائل از سرزمین‌های شمالی ایران تا دریای سیاه است از همین روی به دنبال اشغال مناطق ترانس نیستریا در شرق مولداوی، کریمه، شرق اوکراین، آبخازیا و اوستایی جنوبی در گرجستان است. و حالا در شمال ایران یعنی قرا‌باغ مستقر شده و تحلیل رفتار و سیاست روس‌ها در این منطقه معمولاً فراموش می‌شود.

وی افزود: طبیعتاً روسیه در سیاست خارجی خود شفافیت ندارد و به دنبال این است که موضوع قرا‌باغ را به استخوان لای زخم تبدیل کند چون مناسبات خوبی با ترکیه، آذربایجان، ایران و ارمنستان دارد. اما با این وجود مسکو به دنبال نزدیکی بیشتر به تهران و اجرای کریدور شمال-جنوب است که در این راستا قراردادهای همکاری راهبردی ۲۰ ساله را تمدید کرد. به نظر می‌رسد براساس استراتژی کلی روسیه، این کشور در موضوع قراباغ اعلام موضع نخواهد کرد و همانطور که اشاره کردم، ترجیح می‌دهد استخوان لای زخم باشد. همچنین روسیه در منطقه «گیومری» ارمنستان حضور فعال نظامی دارد که بین سه کشور ترکیه، گرجستان و ارمنستان بوده، بنابراین آن نیز در معادلات تاثیرگذار است.

موافقت نامه‌ی ۲۰۲۰ باکو و ایروان وجاهت قانونی ندارد

این کارشناس سیاسی با اشاره به ادعای کریدور زنگزور گفت: به باور بنده در حال حاضر بزرگترین مشکل همان مفاد موافقتنامه آتش بس است که شفاف نیست، وجاهت قانونی ندارد و مجامع بین‌المللی نیز آن را به رسمیت نشناخته‌اند‌. آذربایجان سرمست از پیروزی و با کمک ترکیه به دنبال منطقه جنوب ارمنستان -زنگزور-  است و استدلال می‌کند که این منطقه آذری‌نشین بوده و نام‌های آذری داشته است. همچنین باکو و آنکارا به این می‌اندیشند که چون روسیه توانست کریمه را اشغال کند آنها نیز می‌توانند با اشغال استان سیونیک ارمنستان، منطقه نخجوان را به سرزمین اصلی آذربایجان متصل کنند. البته ایران نیز نسبت به این موضوع هشدار داده که تغییر مرزهای جغرافیایی در قفقاز را نمی‌پذیرد و به آن واکنش نشان خواهد داد.

وی ادامه داد: براساس بند شش موافقتنامه سال ۲۰۲۰، ارامنه‌ی قراباغ از طریق کریدور لاچین با عرض ۵ کیلومتر و تحت نظارت نیروهای روسی با جمهوری ارمنستان در ارتباط خواهند بود. در مقابل و طبق بند ۹ این توافقنامه، ارمنستان از طریق کریدور منطقه نخجوان را به جمهوری آذربایجان متصل می‌کند‌. البته پاشنیان، نخست وزیر ارمنستان، اعلام کرد که آن را نمی‌پذیرد و تعهدی نسبت به آن ندارد. اما برداشت آذربایجان واگذاری جنوب ارمنستان بود و بارها در مطبوعات خود اعلام کرده‌اند که ایران و ارمنستان دیگر مرز مشترک نخواهند داشت در حالی که این توافقنامه واگذاری کریدور را تعریف کرده نه خاک را.

این کارشناس ارشد آسیای میانه و قفقاز تصریح کرد: باید توجه داشت که مفهوم کریدور در چارچوب قلمرو یک کشور تعریف می‌شود که حقوق صاحب پرچم اعمال و تحت نظارت گمرکات و مرزبانی آن کشور باشد. اما آذربایجان به دنبال حاکمیت بر کریدور است، از همین روی ادعای آذربایجان غیرحقوقی و در واقع اشغال خاک یک کشور است. البته اخیرا وزیر امور خارجه ایران و آذربایجان قراردادی امضا کردند که براساس آن و از طریق ایجاد پلی بر روی رود ارس، خاک نخجوان از طریق ایران به جمهوری آذربایجان متصل می‌شود یعنی آذربایجان نیز از کریدور زنگزور ناامید شده و بدنبال مسیر جایگزین است.