گروه فرهنگ و ادب: محمد، فرزند فریدون همام تبریزی، ملقب به خواجه همام‌الدین تبریزی، از مشاهیر و شعرای بنام آذربایجان و یکی از برترین غزل‌سرایان قرن هفتم ایران بود. وی در ۶۳۶ هجری قمری در تبریز متولد، در این شهر زیسته و در سال ۷۱۴ هجری در همین شهر هم درگذشت. هُمام شدیداً دوستدار سعدی شیرازی بوده و با او مکاتبه داشته و بنا به برخی یادداشت‌ها، هنگامی که سعدی به آذربایجان سفر کرده، با همام نیز دیدار داشته است. دیوان غزلیات او که اشعار بسیار روان دل‌انگیز در میان آن هست شامل نزدیک به دو هزار بیت است و مثنوی «صحبت نامه» نیز از اوست که به نام خواجه شرف الدین هارون پسر صاحب دیوان جوینی سروده است.
همام به زبان فارسی و همچنین ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺑﻮﻣﯽ ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﻭ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﯾﻌﻨﯽ ﺯﺑﺎﻥ پهلوی ﺁﺫﺭﯼ ﺍﺷﻌﺎﺭی ﺩﺍﺭﺩ که چند نمونه زیبا از آنها را با هم میخوانیم.
ملمعی ﺍﺯ «ﻫﻤﺎﻡ ﺗﺒﺮﯾﺰﯼ» ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﻭ ﺁﺫﺭﯼ:
ﺑﺪﯾﺪﻡ ﭼﺸﻢ ﻣﺴﺘﺖ ﺭﻓﺘﻢ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ
ﮐـﻮﺍﻡ ﺁﺫﺭﺩﻟـﯽ ﺑـﻮ ﮐـﻮ ﻧﺒﯽ ﻣﺴﺖ
ﺩﻟﻢ ﺧﻮﺩ ﺭﻓﺖ ﻭ ﻣﯽﺩﺍﻧﻢ ﮐﻪ ﺭﻭﺯی
ﺑﻪ ﻣﻬﺮﺕ ﻫﻢ ﺑﺸﯽ ﺧﻮﺵ ﮔﯿﺎﻧﻢ ﺍﮊ ﺩﺳﺖ
ﺑﻪ ﺁﺏ ﺯﻧــﺪﮔﯽ ﺍﯼ ﺧـﻮﺵ ﻋﺒﺎﺭﺕ
ﻟﻮﺍﻧﺖﻻﻭ ﺟَﻪﻣﻦ ﺩﯾﻞ ﻭ ﮔﯿﺎﻥ ﺑﺴﺖ
ﺩﻣـﯽ ﺑﺮ ﻋــﺎﺷﻖ ﺧﻮﺩ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﺷﻮ
ﮐﻪ ﺯﯼﺳﺮ ﻣﻬﺮﻭﺭﺯﯼ ﮔﺴﺖ ﺑﯽ ﮔﺴﺖ
ﺑﻪ ﻋـﺸﻘﺖ ﮔـﺮ ﻫـﻤﺎﻡ ﺍﺯ ﺟـﺎﻥ ﺑﺮآید
ﻣﻮﺍﮊﺵ ﮐﺎﻥ ﯾﻮﺍﻥ ﺑـﻤﺮﻭﺕ ﻭ ﻭﺍﺭﺳـﺖ
ﮔﺮﻡ ﺧــﺎ ﻭﺍﮐَــﻨﯽ ﻟــﺸﻨﻢ ﺑـﻮﯾﻨﯽ
ﺑﻪ ﺑﻮﯾﺖ ﺧُﺘﻪ ﺑﺎﻡ ﮊﺍﻫﻨﺎﻡ ﺳﺮﻣﺴﺖ
ﻣﻌﻨﯽ بخش های ﺁﺫﺭﯼ (مصرع های زوج و بیت آخر):
- ﮐﺪﺍﻡ ﺁﺫﺭﺩﻟﯽ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺖ ﻧﺸﻮﺩ
- ﺑﻪ ﻣﻬﺮﺕ ﻫﻢ ﺑﺮﻭﺩ ﺟﺎﻥ ﺧﻮﺷﻢ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ
- فریب ﻟﺒﺎﻧﺖ ﺯ ﻣﻦ ﺩﻝ ﻭ ﺟﺎﻥ ﺑﺒُﺮﺩ
- ﮐﻪ ﺯﯾﻨﺴﺎﻥ ﻣﻬﺮﻭﺭﺯﯼ ﺯﺷﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺯﺷﺖ
- ﻣﮕﻮﯾﺶ ﮐﺂﻥ ﺟﻮﺍﻥ ﺑﻤﺮﺩ ﻭ ﻭﺍﺭﺳﺖ
- ﺍﮔﺮ ﺧﺎﮎ ﺭﺍ ﻭﺍﮐَﻨﯽ پیکرم ﺭﺍ ﺑﺒﯿﻨﯽ
ﻏﺰل زیبای دیگری ﺍﺯ «ﻫﻤﺎﻡ ﺗﺒﺮﯾﺰﯼ» ﺑﺎ ﺍﯾﻦ ﻣﻄﻠﻊ موجود است:
ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺧﻮﺍﺑﯽ ﻭﺻﻞ ﯾﺎﺭﺍﻥ
ﺷـﺐ ﻣﻬﺘﺎﺏ ﻭ ﻓﺼﻞ ﻧﻮﺑـﻬﺎﺭﺍﻥ
ﮐﻪ ﺑﯿﺖ ﻣﻘﻄﻊ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺁﺫﺭﯼ چنین ﺍﺳﺖ:
ﻭﻫﺎﺭ ﻭ ﻭﻝ ﻭ ﺩﯾﻢ ﯾﺎﺭ ﺧـﻮﺵ ﺑﯽ
ﺍﻭﯼ ﯾﺎﺭﺍﻥ ﻣَﻪ ﻭﻝ ﺑﯽ ﻣَﻪ ﻭﻫﺎﺭﺍﻥ
ﻣﻌﻨﯽ: ﺑﻬﺎﺭ ﻭ ﮔﻞ ﺑﻪ ﭼﻬﺮﻩ ﯾﺎﺭ ﺧﻮﺵ ﺍﺳﺖ، ﺑﯽ ﯾﺎﺭﺍﻥ ﻧﻪ ﮔﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺑﻬﺎﺭﺍﻥ.
در اینجا واژه ی «دیم» بسیار جلب نظر میکند. هنوز این واژه در گویش گیلکی به معنی«چهره»، «روی» و «صورت» است.
همچنین در بیت :
به مهرت همبشی خوشگیانم ازدست
لـوانت لاو جـمن دیـل و گـیان بست
واژه ی «گیان» در خور توجه است. هنوز در گویش کردی واژهی «جان» به صورت «گیان» تلفظ می‌شود. نکته ی دیگر حرف اضافه ی «از» است که هم در آذری و هم در گیلکی به صورت «ج» یا «جه» گفته می‌شود.
- نویسنده : گروه فرهنگ و ادب آذرپژوه
- منبع خبر : آذرپژوه
معروف
تاریخ : ۵ - اردیبهشت - ۱۴۰۴
جه که در شعر همام تبریزی در زبان آذری باستان به معنی از آمده در برخی از لهجه های زبان کردی از قبیل هورامی و زازایی نیز بهمعنی از می باشد
ص
تاریخ : ۲۹ - اردیبهشت - ۱۴۰۴
شباهت به لری هم دارد